ცხოვრება მავთულხლართებთან და მათ მიღმა
„აი, გორი-ცხინვალის სამარშრუტო ტაქსიც მოვიდა“, – ამბობს 78 წლის ვიტალი კასრაძე, რომელიც გორიდან რუსეთის მიერ ოკუპირებული სამხრეთი ოსეთის დედაქალაქ ცხინვალისკენ მიმავალ გზაზე დგას. ჩვენ გამყოფი ხაზიდან 200 მეტრში, ქართულ სოფელ ერგნეთში ვიმყოფებით, ის ცხინვალს ესაზღვრება. როგორც ჩანს, მიკროავტობუსი პირდაპირ საკონტროლო-გამშვები პუნქტისკენ მიდის, რომლის შემდეგაც სამხრეთ ოსეთია. მაგრამ მაინც ჩერდება.
ამის შემდეგ გზაა, რომელსაც მწვანე ბანერები კვეთს. მაგრამ გასასვლელი არ არის. „მაპატიეთ, გორი-ერგნეთის სამარშრუტო. ცხინვალში არავინ არ მიმგზავრება და არც არავის უშვებენ“, – ასწორებს საკუთარ ნათქვამს ვიტალი კასრაძე.
“ჩვენ რუსეთის ვიდეოთვალი გვაკვირდება“
ის ათეული წლების განმავლობაში ცხინვალში ცხოვრობდა. მისი და ახლაც იქ ცხოვრობს, რადგან ცოლად ოსს გაჰყვა. 2008 წლის აგვისტოს ომის შემდეგ და აღარ უნახავს. არაღიარებულ სამხრეთ ოსეთსა და დანარჩენ საქართველოს შორის არსებული გაყოფი ხაზის გასწვრივ ასეთი ასეულობით ისტორიაა: საქართველოს მთავრობის მიერ კონტროლირებადი ნაწილიდან სამხრეთი ოსეთის არაკონტროლირებად ნაწილში ადამიანებს არც ნათესავებთან უშვებენ და არც მშობლების საფლავებზე. ომის შედეგ საზღვრის მართვა რუსეთის ФСБ-მ გადაიბარა. სწორედ მან დაამყარა ასეთი მკაცრი წესები – ქართველებსა და ოსებს შორის ფაქტობრივად ყველანაირი ადამიანური კონტაქტები გაწყვიტა.
სამხრეთი ოსეთის მცხოვრებნი ახლა საქართველოში რუსეთის ტერიტორიიდან ხვდებიან. ისინი ჩრდილოეთი კავკასიიდან რუსეთის ფედერაციასა და საქართველოს შორის არსებულ საკონტროლო-გამშვებ პუნქტებამდე მიდიან და საქართველოს ტერიტორიაზე რუსული პასპორტებით შემოდიან. მათ აქვთ სამხრეთ ოსეთის პასპორტებიც , რომლებიც ფაქტობრივად არაღიარებული რესპუბლიკის ხელისუფლების მიერ არის გაცემული.
ამავდროულად, გამყოფ ზოლზე, ღობეების ნაცვლად, მოსახლეობას თანდათან მავთულხლართები გადაუჭიმეს. გამყოფ ზოლზე სოფლებში საკონტროლო-გამშვები პუნქტების უმრავლესობა – დაკეტილია: მათ ვერც ადამიანები და ვერც ტრანსპორტი ვერც ერთი მხრიდან ვერ კვეთს. იმ ხაზის გადაკვეთის უფლება, რომელსაც რუსები და ოსები „სახელმწიფო საზღვარს“ უწოდებენ, ქართველები და საერთაშორისო საზოგადოებრიობა კი გამყოფ ზოლს, მხოლოდ ახალგორის მაცხოვრებლებს აქვთ. ამისთვის მათ საგანგებო საშვი უნდა გააფორმონ.
ამ კაცმა თავისი დმწვარი სახლი აღადგინა: ომის შემდეგ ოთხ წელიწადს ხან თბილისში ცხოვრობდა, ხან კასპში – იმ სახლში, სადაც ადრე ოსური ოჯახი ცხოვრობდა.
ასეთი პრაქტიკა არსებობდა – ქართველები პოულობდნენ ოსებს, რომლებიც იძულებულები იყვნენ საქართველოს სოფლებსა და ქალაქებში თავიანთი სახლები მიეტოვებინათ და მათ უთანხმდებოდნენ, რომ ვიდრე საკუთარს აღადგენდნენ, მათ სახლებში იცხოვრებდნენ. ოსურ ოჯახს ვიტალი კასრაძისთვის უარი არ უთქვამს.
მედვედევი-სარკოზის გეგმის თანახმად, რომელსაც 2008 წლის რუსეთ -საქართელოს კონფლიქტი უნდა დაერეგულირებინა, რუსებს თავიანთი ჯარი საომარი მოქმედებების დაწყებამდე არსებულ პოზიციებზე უნდა დაებრუნებინათ. დე-ფაქტო კი მათი ქვედანაყოფები დღეს გამყოფი ზოლის გასწვრივ მთელ სიტუაციას, და სამხრეთი ოსეთის მთელ ტერიტორიას სრულიად აკონტროლებენ. ქართველებს თავიანთი შეიარაღებული ძალები მათი მუდმივი დისლოკაციის ადგილას უნდა დაებრუნებინათ. ახლა საქართველოს მხრიდან გამყოფ ხაზზე მხოლოდ პოლიცია მორიგეობს.
„მანდ როგორ მოხვდი? დაბრუნდი!“
ცხინვალი, პრაქტიკულად, უშუალოდ ერგნეთის შემდეგ იწყება. სოფლის ბოლო სახლებს სამხრეთ ოსეთის დედაქალაქისგან მდინარე ლიახვი და კიდევ ერთი წყარო ყოფს.
“აი, აქ ბუჩქებში შეიძლება უკვე რუსი მესაზღვრეები სხედან“, – ხელით გვიჩვენებს წყაროს მეორე მხარეს ლია ჩილაჩიძე. ის ერგნეთში ცხოვრობს და ახლა გორის საკრებულოს ადგილობრივი თვითმართველობის წარმომაგენლობით ორგანოში მმართველი პარტიის „ქართული ოცნების“ ფრაქციას ხელმძღვანელობს. საკუთარ თავზე ჰყვება, თუ როგორ მოუწია სამჯერ ცხოვრების თავიდან დაწყება. პირველად, 1991 წელს, როდესაც ქართულ-ოსური კონფლიქტის დროს მისი ქმარი მოკლეს და მას ცხინვალიდან წასვლა მოუხდა. მეორედ – 2008 წელს, როდესაც ომის დროს ერგნეთში მისი სახლი დაწვეს და დროებითი საცხოვრებლის ძებნა და ჰუმანიტარული დახმარებით ცხოვრება დასჭირდა. მესამედ კი – როდესაც ერგნეთში სახლის აღსადგენად დაბრუნდა“.
ქმრის სიკვდილის შემდეგ სამივე შვილი მარტომ დააყენა ფეხზე. მათი სწავლის ფული რომ გადაეხადა, ერგნეთის ბაზრობაზე ჩამოსულებისთვის სახლში მინი-სასტუმრო გახსნა. 2004 წლამდე ეს ვაჭრობის ცენტრი და ქართველების ოსებთან ურთიერთობის ადგილი იყო. „ იქ მთელი კავკასიიდან ჩამოდიოდნენ“, – იხსენებს ლია. მასთან უმეტესად ოსები ჩერდებოდნენ. „ეს ბაზრობა ადამიანებს აერთიანებდა. სახელმწიფოს ამაში არანაირი წვლილი არ მიუძღვოდა. შემდეგ სააკაშვილმა თვისი „ავანტიურით“ ეს ბაზრობა დახურა“, – ჰყვება ის.
ქართული სიმღერები ოსურ ქორწილებში და ტანკებისა და არტილერიის გუგუნი რუსეთის სამხედრო პოლიგონზე – ეს ის ხმებია, რაც დღეს ცხინვალიდან ლია ჩილაჩიძის ეზოში აღწევს.
„ისინი (ოსები-რედ.) ქორწილებში ქართულ სიმღერებს მღერიან და ქართულ მუსიკაზე ცეკვავენ. თან იმას ამბობენ, რომ ქართველების დანახვაც არ უნდათ. ახლახან დამირეკა ჩემმა მეგობარმა ქალმა, რომელიც თბილისში მუშაობს – მას ყურმილში მუსიკის ხმა ესმოდა. მეკითხება: „ქორწილია?“ ვპასუხობ: “ ჰო, ქორწილია. ცხინვალში ვარ-მეთქი“. კინაღამ გონება დაკარგა: „მანდ როგორ მოხვდი? დაბრუნდი!“-ო.
ლია ჩინლაჩიძეს ოსურ ქორწილებში ნამღერი სიმღერები კი ესმის, მაგრამ ცხინვალში თავის მეგობრებს ვერ ურეკავს. მათთან მხოლოდ სოციალური ქსელებით აქვს ურთიერთობა. „იქ რუსული მობილური ოპერატორია. გარდა ამისა, არ მინდა ჩემს გამო პრობლემები შეექმნათ, არ მინდა, რომ მათზე ზეწოლა მოახდინონ იმის გამო, რომ ჩვენთან აქვთ ურთიერთობა“, – გვიხსნის ის.
ცხინვალის თავზე ივლისის მზე ზენიტშია. ლია ჩილაჩიძე ნელა ავლებს მზერას მისთვის ჩვეულ , მიუდგომელ, მშობლიურ და თან უცხო ქალაქს. მან იქ ყველა სახლი ზეპირად იცის. გვერდით, მავთულხლართს იქით, მასაც და ჩვენც იგივე რუსული „ვიდეოთვალები“ გვიმზერს, რომელზეც ვიტალი კასრაძე გველაპარაკებოდა. ეს არის დიდი ზომის ვიდეოკამერა, რომელიც მაღალ ბოძზე, უფრო სწრად, კოშკზეა დამაგრებული.
ეს კამერები რუსებს ორივე მხრიდან „დამრღვევების“ დაჭერაში ეხმარებათ: „სახელმწიფო საზღვრის უკანონოდ გადაკვეთისთვის“ ადამიანები ცხინვალის იზოლატორში მიჰყავთ. ადგილობრივები ჰყვებიან, რომ დაკავებულ ოსებს იქ ორ დღეს აჩერებენ.
თუ საქმე ქართველებს ეხებათ, რომლებიც ქართული მხრიდან მავთულებში გაძვრნენ, შედეგი შეიძლება სხვადასხვანაირი იყოს. ადამიანების გასათავისუფლებლად საქმეში ერთვება საქრთველოს ხელისუფლება, საერთაშორისო წითელი ჯვრის კომიტეტი, ევროკავშირის სადამკვირვებლო მისია და ზოგჯერ ეს ხერხდება კიდეც.
ხანდახან კი ყველაფერი სასამართლო განაჩენით სრულდება, როგორც ეს 30 წლსი გიორგი გიუნაშვილის შემთხვევაში მოხდა. მისი ნათესავების თქმით, ის ოსურ მხარეს თავისი მიტოვებული სახლის სანახავად გადავიდა. იქ ის დაიჭირეს, უკანონო შეიარღებული დაჯგუფების წევრობაში დაადანაშაულეს და 20 წლით თავისუფლების აღკვეთა მიუსაჯეს. სამხრეთი ოსეთის КГБ ირწმუნება, რომ გიუნაშვილი ცხინვალის რაიონის სოფელი დისევის „თავდაცვის რაზმში“ მონაწილეობდა. საქართველოს ხელისუფლებამ ამ ბრალდებას „შეთხზული“ უწოდა.
რუსულ-ოსურმა მხარემ გიორგის დედას შვილთან პაემანის ნება დართო. ნათესავების თქმით, ის მძიმე მდგომარეობაშია, მაგრამ ჩვენთვის მისი მდგომრეობის შესახებ მეტის მოყოლაზე უარი განაცხადეს. შიშობენ, რომ ამით შეიძლება მას მეტად ავნონ.
„დაკავებულია“
ახლა თავისი აღდგენილი სახლის სარდაფში ლია ჩილაჩიძე 2008 წლის ომის მუზეუმის შექმნას აპირებს. „ის იმის დამადასტურებელი იქნება, რაც ჩვენ გადავიტანეთ. ადამიანებმა უნდა ნახონ, თუ რა მოხდა აქ. ბევრმა, ვინც აქედან შორს ცხოვრობს, მაგალითად თბილისში, არ იცის, ჩვენ რა გადავიტანეთ. ყველა ფაქტი უნდა დავაფიქსიროთ, მაგრამ ეს აგრესიის მუზეუმი არ იქნება. ოდესმე – 10-20 წლის შედეგ – ყველა ეს კედელი დაინგრევა. ეს გამყოფი ხაზები სულ დროებითია. გგონიათ, ცხინვალში ეს არ ესმით?“
ვიტალი კასრაძე ამბობს, რომ 2008 წელს ერგნეთში სახლებს ოსები წვავდნენ. აქ მათ „თავდაცვას“ თუ „მოხალისეებს“ ეძახიან. ზოგჯერ თავდამსხმელების ეროვნების დაუსახელებლად ამბობენ, რომ ქართველბის სახლებს „კავკასიელები“ ანგრევდნენ. როგორც იხსენებენ, რუსული არმია ამაში არ მონაწილეობდა. თუმცა, რუსი სამხედროები შეიარაღებულ ფორმირებებს სახლების გადაწვასა და მოროდიორობაში ხელს არ უშლიდნენ.
“ერგნეთში სახლების 80% დაანგრიეს. 1991 წელს, როდესაც კონფლიქტი მოხდა, ჩვენებმა (ქართველებმა-რედ. ) მათი ქონება გააფუჭეს. და 2008-ში მათაც იგივეთი გვიპასუხეს“, – ამბობს ვიტალი კასრაძე.
სჯერა თუ არა მას, რომ საქართველოს, სამხრეთი ოსეთისა და და რუსეთის დელეგაციების შეხვედრები ერგნეთის საკონტროლო გამშვებ პუნქტზე ევროკავშირის სადამკვირვებლო მისიის შუამავლობით ადამიანების კონკრეტულ პრობლემებს მოაგვარებს, მაგალითად თუნდაც ადმინისტრაციული საზღვრის გადაკვეთასთან დაკავშირებით?
„ეს ოსებთან შეხვედრები არაფრის მომტანი არ არის. აქაც და იქაც არის ადამინების კატეგორია, რომლებსაც არაფრით არ შეუძლიათ საერთო ენის გამონახვა. და ვერც გამონახავენ, თუ მათ სათავეში გონიერი ადამიანები არ ჩაუდგებიან. ასეთები კი ახლა არ არიან. ყველაფერს პირიქით აკეთებენ. ზემოთ მსხდომებს ომი უნდათ. ამით კარგ ფულს შოულობენ და ჩვენ რა? არაფერი. და რაც ახლა თქვენთანაა ( უკრაინაში-რედ.), ის არის ჩვენთანაც – არავითარი განსხვავება“, – პასუხობს მამაკაცი და პირდაპირ ცხინვალის კონტურებს გასცქერის.
გორში, ევროკავშირის მისიის ოფისის გვერდით ევროპული ემბლემებითა და დროშებით აჭრელებული მანქანების გრძელი რიგი მოჩანს. ვითომ მართლა გამოადგებათ ეს ყველაფერი? ქართული მხრიდან მისიის მანდატი გამყოფი ზოლის გასწვრივ სიტუაციის მონიტორინგით ამოიწურება. რუსულ-ოსურ მხარეს მათ არ უშვებენ.
თეთრით მწვანეზე: „სახელმწიფო საზღვარი“
ჯერ კიდევ ცხრა წლის წინათ, ომამდე სამხრეთ ოსეთსა და დანარჩენ საქართველოს შორის ადმინისტრაციული ხაზის გადაკვეთა ქართველებსაც და ოსებსაც შეეძლოთ, მეზობელ ბაზრობასა და მშობლების საფლავებზე რომ მოხვედრილიყვნენ. ახლა ამ ხაზის გასწვრივ რუსებმა თეთრ-მწვანე ბანერები დაკიდეს წარწერით „სახელმწიფო საზღვარი“ და „სამხრეთი ოსეთი“. ამ ზოლის მოქმედების რეჟიმი დიდი გეტოს საზღვრებს უფრო მოგაგონებთ, ხოლო მარშრუტის გაყვანა და მავთულხალრთების საშუალებით მისი განსაზღვრა 2008 წლის ომის შემდეგ რუსებმა და ოსებმა საკუთარი შეხედულებებისამებრ გადაწყვიტეს.
მაგალითად, სოფელ ხურვალეთში მათ მავთული ისე გადაჭიმეს, რომ 83 წლის დათო ვანიშვილის ეზო რუსების მიერ ოკუპირებულ მხარეს აღმოჩნდა, ხოლო სოფლის დანარჩენი ნაწილი – საქართველოს მიერ კონტროლირებად ტერიტორიაზე. საბჭოთა დროს ეს სოფელი საქართველოს გორის მუნიციპალიტეტს ეკუთვნოდა და არა – სამხრეთი ოსეთის “რესპუბლიკას”.
დათო ვანიშვილმა გადმოსახლებაზე უარი განაცხადა. ახლა ცოლთან ვალენტინასთან და შვილიშვილ მალხაზთან ერთად ზედ მავთულხლართის პირას ცხოვრობს. „მათ მითხრეს: ან ჩვენსკენ გადმოდი , ანდა აქედან გაემგზავრეო. როგორ უნდა წავიდე აქედან? 80 წელია, აქ ვცხოვრობ“, – ამბობს მამაკაცი.
ის რუსულ რუბლებს პრინციპულად არ იყენებს, საქართველოს პენსიას ლარებით იღებს და ხაზგასმით აღნიშნავს , რომ რუსი მესაზღვრეების არ ეშინია. ამჟამად დათო ივანიშვილთან საერთაშორისო ორგანიზაციების კორიანტელი ჩადის, რათა მას მავთულხლართს იქით მიესალმონ. 2017 წელს იქ უკრაინის პრეზიდენტი პიოტრ პოროშენკოც კი ჩავიდა. მალხაზ ვანიშვილი უკრაინის სახლემწიფოს მეთაურის გამოსვლის შემდეგ დარწმუნებულია, რომ მავთულხლართს მალე აიღებენ.
იმ დღეს, როდესაც დათოსთან ჩვენ ჩავედით, ის მოლდავეთის სამთავრობო დელეგაციას ხვდებოდა. მოლდოველები მას დაჰპირდნენ, რომ შემდეგი ჩამოსვლისას მის შვილიშვილს ნოუთბუქს ჩამოუტანენ.
ადგილობრივები ჰყვებიან, რომ ასეთი ვიზიტების შემდეგ ვანიშვილების ოჯახში „პროფილაქტიკური საუბრებისთვის“ რუსი მესაზღვრეები მიდიან ხოლმე. თავად ამაში პრობლემას ვერ ხედავს. მისი თავის სატკივარი სულ სხვაა – როგორ მოუძებნოს საცოლე 28 წლის მალხაზს. პოლიციელებსა და ვიზიტიორებს სთხოვს, რომ ამ საკითხში დაეხმარონ.
თავად მისი შვილიშვილი ამბობს, რომ მავთულხლართიდან და რუსი მესზღვრეებისგან შორს წასვლას არ აპირებს. ამბობს, რომ მომავალშიც აქ იცხოვრებს.
დათოს კიდევ ერთი პრობლემა ის არის, თუ როგორ მიიყვანოს ცოლი საავადმყოფოში. ოსი ექიმები ახალგორში სამკურნალოდ მის დაწვენას სთავაზობდნენ. „იქ როგორ უნდა წავიყვანო? არავის ვიცნობ. იქ არავინ გვაყავს“, – ამბობს ის. ვალენტინა ვანიშვილთან ქართველი ექიმებიც იყვნენ და პირდაპირ მავთულხლართს იქიდან გასინჯეს; თქვეს, რომ გორში ან თბილისში უნდა გადაიყვანონ. იქ წასვლის უფლება სამხრეთ ოსეთის ფაქტობრივმა ხელისუფლებამ არ მიცცა და საბოლოოდ ვალენტინა ვანიშვილი შინ დარჩა, ექიმების მეთვალყურეობის გარეშე.
კითხვაზე „რით შეგვიძლია დაგეხმაროთ“, ქალი პაუხობს : „პროდუტებით“. ქართველი პოლიციელები, რომლებიც გამყოფ ზოლთან ქართულ მხარეს მორიგეობენ, ვანიშვილების ოჯახს მავთულხლართებიდან პურს აწვდიან.
კაცი, რომელსაც „საზღვარზე“ ორი სახლი აქვს
ხურვალეთი ერთადერთი ქრთული სოფელი არ არის, სადაც მავთულხლართი ისე გადის, რომ ადამინების ცხოვრებას ორად ჰყოფს. მეორე მაგალითი ქარელის რაიონის სოფელი დვანია. სამი წლის წინათ რუსულ-ოსურმა მხარემ განაცხადა, რომ ამ სოფელში გამყოფ ზოლს საქართველოს ტერიტორიის სიღრმისკენ 50 მეტრით გადაწევს.
დვანში მერაბ მეკარიშვილის სახლი სწორედ იმ 50 მეტრის ზონაში აღმოჩნდა. როდესაც მან ამის შესახებ შეიტყო – ოთხ დღეში მთელი თავისი ნივთები და საშენი მასალები საკუთარი სახლიდან 120 მეტრის მოშორებით გადაიტანა და იქ ახალი სახლის შენება დაიწყო. ახლა მას გამყოფ ხაზზე ორი სახლი აქვს: ძველი – 2008 წელს დანგრეული, და შემდეგ აღდგენილი, ბოლოს კი მიტოვებული, და ახალი, რომელიც ახლა შენდება.
ახლა მერაბ მეკარიშვილის მეზობლები რუსი მიესაზღვრეები არიან. თავისი ბაღიდან ის მათ ესალმება. მათ მავთულხლართი და „საზღვრის“ ბოძები 50 მეტრით დღემდე არ გადაუწევიათ, თუმცა მერაბი დარწმუნებულია, რომ ეს ყოველ დღე ან ღამით შეიძლება მოხდეს.
მცოცავი ოკუპაცია ჰიპოთეტურად შეიძლება კიდევ გაგრძელდეს, ეს კი იმას ნიშნავს, რომ დროთა განმავლობაში რუსეთმა შესაძლოა, საქართველოს სიღრმისკენ ღობის ან მავთულხლართის 50-100 მეტრით გადწევა ისევ მოისურვოს. და მაშინ ის თავისი ახალი სახლიანად ისევ ქართველების მიერ არაკონტროლირებად ტერიტორიაზე აღმოჩნდება. კითხვაზე – ხომ არ ეშინია, რომ ყველაფერი თავიდან დაიწყება, – კაცი პასუხობს, – „ჯერჯერობით არა, მერე ვნახოთ. საქართველოს მხრე , რასაკვირველია, ამაზე თანახმა არ არის. ეს სულ ჩვენი ტერიტორიაა, მაგრამ რას ვიზამთ – იმათ ძალა აქვთ, ტანკები“.
რუსი მესაზღვრეები მერაბ მეკარიშვილს ერთროულად ორი მხრიდან ემეზობლებიან. მათი ბუნკერი მისი ბაღის, ასევე ძველი და ახალი სახლების გვერდით მდებარე გორაკზეა აღმართული. გორაკის ძირას, ქუჩაზე, სადაც მისი ყოფილი და ახლანდელი სახლებია განლაგებული, გზას ქვის ლოდი კვეთს – გაყოფი ზოლის ერთ-ერთი მარკერი. მის იქით უკვე ოსური ნაგებობაა.
მამაკაცის თქმით, რუს ძალოვნებს იქ დამალვა შეუძლიათ: ის მათ ამ ადგილას ხშირად ხედავს.
ჩვენ ბაღის შუამდე მივდივართ. გორაკზე კარგად მოჩანს რუსი ძალოვნების ბლინდაჟი.
—ამ წერტლამდე ჯერ ისევ ჩვენი ტერიტორიაა. ეს კი უკვე იმათია, – გვიჩვენებს მერაბ მეკარიშვილი თავისი ბაღის იმ ნაწილს, რომელიც ძველ სახლთან და სამხრეთი ოსეთის „საზღვართან“ ხარობს. ბაღის იმ ნაწილში, რომელიც მას უნდა დარჩეს, დახუნძლული ვაშლის ხეები დგას.
– ანუ ვაშლის ხეები თქვენთან რჩება? – ვეკითხებით მერაბს.
—არა, ნახევარი მათკენ იქნება, ნახევარი – ჩემსკენ.
—და ეს მსხალი? გამოდის, რომ ის მათ ტერიტორიაზე რჩება? – ფართოფოთლებიანი ძველი მსხლის ხე ყურადღებას იპყრობს.
—არა, ამ ხეებს ავჩეხავ. როგორ გგონია, იმათ დავუტოვებ? – მპასუხობს ბაღის პატრონი.
ის ყოველდღიურად უყურებს თავის ძველ სახლს – ახლა ის ყოველდღე რაღაც სამუშაოს ასრულებს, თავის ახალ სახლის შენებას ამთავრებს. ამბობს, რომ დაკარგულს აღარ მისტირის. არაღიარებული საზღვრის რუსი მეთვალყურეებისგან შორს, დვანის სიღრმეში გადასვლა და იქ სახლის აშენება არასდროს უფიქრია. მისი ორი ქალიშვილი ახლა თბილისში ცხოვრობს.
“სამხრეთ ოსეთის მხრიდან დვანში მე პირველი ვიყავი – და ახლაც პირველი ვიქნები. აბა, სად უნდა წავიდე? ყველა რომ წავიდეს, ვინღა დარჩება? არავინ. მე რომ წავიდე, მერე ჩემი მეზობელი წავა, ჩემი მეგობარიც წავა აქედან. უიარაღოდ, მაგრამ მაინც მაგრად უნდა დავდგეთ“.
დვანში ომის დროს 40 სახლზე მეტი დაანგრიეს და დაწვეს, ერგნეთში -160. ამჟამად ამ სოფლებში თითო-ოროლა მიტოვებული სახლი მოჩანს. ბევრი სახლი აღდგენილია: აგურს და შიფერს საერთაშორისო დონორებისა და სახელმწიფოს ხარჯზე იძენდნენ. მაგალითად, ლია ჩილაჩიძის სახლი დანიის ხელისუფლების მიერ გადმორიცხული ფულით აშენდა. მერაბ მეკარიშვილს ახალი სახლის აშენებაში სახელმწიფო და თანასოფლელები დაეხმარნენ.
მათ, ვინც სახლები სამუდამოდ დაკარგა, ანუ ვისი სახლიც ოკუპირებულ ტერიტორიაზე დარჩა – ახალი საცხოვრებლის მიღების რამდენიმე ვარიანტი აქვთ. შესაძლებელია სახელმწიფოსგან ახალაშენებულ სახლში ბინის მიღება, ან იმ დროებითი საცხოვრებლის პრივატიზება, რომლებსაც ქვეყნის შიგნით გადაადგილებული პირები ომის შემდეგ იღებდნენ.
მაგალითად გორში სამხრეთ ოსეთიდან დევნილებს სამი საბავშვო ბაღის შენობის მათ სახელზე გაფორმების უფლება მისცეს. ადამიანებმა ეს შენობები ბინებად გადააკეთეს. ლია ჩილაჩიძე იმ ოჯახებს ეხმარებოდა საბუთების გაფორმებაში, რომლებიც ყოფილი საბავშვო ბაღის კედლებში ცხოვრობენ.
სახელმწიფოსგან ახალაშენებულ სახლებში ბინებს უპირატესად მრავლშვილიანი და ნაკლებად უზრუნველყოფილი, ასევე ომის ვეტერანების ოჯახები იღებენ
გორის ირგვლივ ასევე შესაძლებელია დევნილთა დასხლების ნახვა, რომელიც ერთი ტიპის, შაბლონური მინი-კოტეჯებისგან შედგება. ისინი უშუალოდ ომის შემდეგ, საერთაშორისო დონორების დახმარებით აშენდა. ეს სახლები ადამიანებს დროებითიდან მუდმივ საცხოვრებალდ ექცათ.
ბევრმა მათგანმა, მაგალითად ვიტალი კასრაძემ, ლია ჩილაჩიძემ, დათო ვანიშვილმა ან მერაბ მეკარიშვილმა თითქმის ზედ გამყოფ ხაზზე ცხოვრება არჩიეს, რუსი მესაზღვრეების მეზობლად, ჰორიზონტზე ცხინვალის ხედებით, საკუთარ ბაღებსა და მინდვრებში მავთულხლართებით. მათი სახლებიდან ცხინვალი ხელის ერთ გაწვდენაზეა. იქ მათი მშობლების საფლავები, მეგობრები, ბავშვობის და სიყრმის მოგონებები დარჩა. აქ კი, სადაც ახლა არიან – მათი მშობლიური სახლებია – შენარჩუნებული და აღდგენილი, მიუხედავად ომისა და მავთულხლართებისა.
“ საქართველოში ცხინვალზე უკეთესი ქალაქი არ არსებობდა – ისეთი მშვიდი და წყნარი იყო. ახლა რაღაა?… ამბობს დამშვიდობებისას ვიტალი კასრაძე. სამარშრუტო ტაქსი „გორი-ერგნეთი“ ცხინვალის გზაზე მოტრიალდა და უკან, გორისკენ გაბრუნდა.
პუბლიკაციის ტერმინები, ტოპონიმები, აზრები და იდეები აუცილებელი არ არის, რომ JAMnews-ის ან მისი ცალკეული თანამშრომლების შეხედულებებსა და იდეებს ემთხვეოდეს. JAMnews უფლებას იტოვებს, წაშალოს პუბლიკაციისთვის დართული ის კომენტარები, რომლებიც შეურაცხმყოფელად , მუქარის შემცველად ან ძალადობის მოწოდებად იქნება მიჩნეული, ანდა ეთნიკური და სხვა მიზეზით მიუღებელი აღმოჩნდება.
