როგორ უნდა იცხოვროს სექსუალურმა უმცირესობამ ევროპის ყველაზე ჰომოფობიურ ქვეყანაში?

“თუკი ყველა კუთხეში ყვირილს არ დაიწყებ, რომ გეი ხარ, ყველაფერი ნორმალურად იქნება და პრობლემები არ შეგექმნება”, – ამბობს ანდრეი. მაღაზიის დამრეცი სახურავის ქვეშ ვდგავართ და წვიმას ვემალებით. ანდრეი სპორტული აღნაგობის ტანმაღალი ბიჭია.

ერთად მოვიდნენ. ის და ადნანი. საერთოდ, ადნანმა პირობა დადო, რომ სხვებსაც მოიყვანდა, მაგრამ დანარჩენებმა ჟურნალისტთან შეხვედრაზე უარი თქვეს. ადნანი არცთუ მაღალი ბიჭია,  ხელი რბილად ჩამომართვა. კოხტად არის გამოწყობილი და მოვლილი ვარცხნილობა აქვს. ასეთებს თავად ჰომოსექსუალების საზოგადოებაშიც კი „მანერულებს“ უწოდებენ (მათ შორისაც არსებობს ერთგვარი „შიდა ჰომოფობია“). ადნანი საერთოდ არ ჰგავს ანდრეის.  ეს სწორედ ის ყველაზე მეტად „მოწყვლადი” ტიპაჟია, რომელსაც თავისი ორიენტაცია  „სახეზე აწერია“.

ერთმანეთს მეტროსადგურ „იჩერი შეხერთან“ ვხვდებით  და  იქით მევემართებით, საითაც ფეხებს მივყავართ, კონკრეტულად არსაით. ჟინჟლავს. შიდა ქალაქში შევდივართ, ციხესიმაგრის კედელის გასწვრივ მივაბიჯებთ,  ხელნაკეთი ნივთებისა და ნახატების მაღაზიებს მივუყვებით, და „გოშა ყალას“ გავლით, „შადრევნების მოედანზე“ გავდივართ.  ანდრეი და ადნანი გზაში თავიანთ ისტორიებს მიყვებიან.

ჩემი მიზანია, გავარკვიო, თუ რამდენად ტოლერანტულად არის განწყობილი საზოგადოება სექსუალური უმცირესობების წარმომადგენელთა მიმართ. ერთი მხრივ, არსებობს ILGA-Europe-ის რეიტინგი, რომელშიც აზერბაიჯანი ევროპის ყველაზე არატოლერანტული ქვეყნის ადგილს იკავებს. მეორე მხრივ კი, სახელმწიფო ირწმუნება, რომ ქვეყანაში „ტოტალური ტოლერანტობა“ სუფევს.

ორივემ (ადნანმაც და ანდრეიმაც) მაშინვე აღნიშნა, რომ პრობლემები არ აქვთ, „რადგან  ყველა კუთხეში არ გაჰყვირიან, რომ ჰომოსექსუალები არიან“. მაგრამ, მეც სწორედ ეს მაშფოთებს. თუკი ყველაფერი მშვენივრადაა, რატომ ჭირს მათთან კონტაქტის დამყარება? რატომ არის სოციალურ ქსელებში სქესობრივი უმცირესობების წარმომადგენლების პროფაილები ფოტოსურათების გარეშე, და  რატომ რეგისრტრირდება მათი უმრავლესობა გამოგონილი სახელებით? და თუ ყველაფერი ასე კარგადაა, მაშ რა განაპირობებს, რომ მათ დიდ ნაწილს სხვა ადამიანებთან საუბრის სურვილი არ აქვს?

ანდრეი ამბობს, რომ 15 წლის იყო, როდესაც მშობლებს გამოუტყდა. მშობლებმა მისი ნათქვამი „ნორმალურად მიიღეს“, სკანდალების გარეშე. აი, ასე ცხოვრობენ. „ყველაფერი კარგადაა“.

ადნანის მშობლებმა კი დღემდე არ იციან. მისი დედა და მამა სოციალურ ქსელებს არ იყენებენ, და ამიტომაც არ იციან. ადნანი ინტერნეტში არ იმალება. მაგრამ მეზობლები ეჭვობენ და გვერდით ჩავლისას ჩურჩულს იწყებენ ხოლმე.

სკოლისა და ინსტიტუტის შესახებ რას იტყვით ? ყველაფერი რიგზეა. „ჩვენ ხომ არ გავყვირით, რომ ჰომოსექსუალები ვართ!“

ის აზრი, რომ ჰომოსექსუალი თავის ორიენტაციაზე „არ უნდა ყვიროდეს“, მანამდეც მსმენია.

„ქამინგ აუთი“, ანუ საკუთარი ორიენტაციის საჯარო გაცხადება, რომელიც სხვა ქვეყნებში გმირულ საქციელად მიაიჩნიათ, აზერბაიჯანელი ჰომოსექსუალებისთვის შესაძლო ვარიანტად არ განიხილება.

ადვოკატი და უმცირესობების უფლებების დამცველი კარლ ულრიხსი სექსუალურ უმცირესობების წარმომადგენლებს ჯერ კიდევ 1869 წელს მოუწოდებდა „ქამინგ აუთისკენ“. იმავე აზრს იზიარებდა ცნობილი სექსოლოგი ივან ბლოხიც. ფსიქოლოგები და ფსიქიატრები ჯერ კიდევ მეოცე საუკუნის მეორე ნახევარში მივიდნენ იმ დასკვნამდე, რომ ჰომოსექსუალების პრობლემა ის მიუღებლობაა, რომელსაც ისინი საზოგადოების მხრიდან აწყდებიან. და ამ პრობლემის მისაგვარებლად საზოგადოების დამოკიდებულების კორექტირება უნდა მოხდეს; საკუთრივ ჰომოსექსუალობის კორექტირება კი შეუძლებელია.

LGBT საზოგადოება სოციალურ ქსელებში

სოციალურ ქსელებში ისეთი ჯგუფებიც არსებობს, რომლებიც LGBT საზოგადოებას ეძღვნება. მაგალითად, ფეისბუკის საკმაოდ ხალხმრავალ ჯგუფში სახელწოდებით LGBT Azerbaijan 3362 მომხმარებელია გაწევრიანებული. ეს რიცხვი ბაქოს მოსახლეობის რაოდენობის 0,1%-ს შეადგენს.

სხვათა შორის, ამ ჯგუფში არამხოლოდ LGBT თემის წარმომადგენლები, არამედ სექსუალური უმცირესობების მიმართ ტოლერანტულად განწყობილი ადამიანებიც შედიან. აქ ძალიან განსხვავებულ საკითხებს განიხილავენ ხოლმე. ჯგუფის წევრები LGBT საზოგადოებასთან დაკავშირებულ იმ პუბლიკაციებზე მსჯელობენ, რომლებიც ადგილობრივ მედიასაშუალებებში ქვეყნდება. ზოგჯერ განყენებულ, ან პრაქტიკულ საკითხებსაც მიმოიხილავენ (მაგალითად, ბინის ქირაობასთან დაკავშირებულ დეტალებს), მაგრამ თითქმის ყველა თემა მაინც ორიენტაციასა და სტატუსს შეეხება („დღეს უახლოეს მეგობარს გავუმხილე ჩემი საიდუმლო. მინდა, მშობლებსა და ძმასაც ვუთხრა სიმართლე“. დანარჩენები თავაზიანად ინტერესდებიან და ამხნევებენ: „რა რეაქცია ჰქონდა?“), მაგრამ ახალგაზრდებს (განსაკუთრებით კი აზერბაიჯანულენოვან ახალგაზრდებს) ყველაზე მეტად ოჯახთან და ახლობლებთან ურთიერთობაში შექმნილი პრობლემები აღელვებთ.

არსებობს ანალოგიური თემატიკის ვებგვერდი სახელწოდებით gay.az, რომელსაც 1414 დარეგისტრირებული მომხმარებელი ჰყავს. ეს ერთადერთი „LGBT-ვებგვერდია აზერბაიჯანში. მისი დამაარსებლის, რუსლან ბალუხინის თქმით, მან მცირე ხნის წინ აღმოაჩინა, რომ აზერბაიჯანში გეი თემატიკის დომენების რეგისტრაცია აკრძალულია. “ინტერნეტის „.az“-ის ზონაში (online.az) დომენური სახელების რეგისტრაციის ტექნიკური მხარდაჭერის ცენტრმა Gay.Az-ს განუცხადა, რომ კომპანია IntraNS-მა დომენის სახელი „შავ სიაში“ შეიტანა. აღნიშნული კომპანია აზერბაიჯანში ეროვნულ დომენ „.az”-ის ადმინისტრირებას ახდენს”, – აღნიშნულია ვებგვერდზე. ამის შემდეგ დაიწყო გარჩევები IntraNS-თან და კავშირგაბმულობის სამინისტროსთან, მაგრამ ეს ყველაფერი უშედეგოდ დასრულდა – ჩინოვნიკები უბრალოდ ერთმანეთისკენ იშვერდნენ თითს.

სხვათა შორის, სწორედ ამ ვებგვერდმა ( gay.az) გამართა ბაქოში ყველაზე თამამი (ადგილობრივი კრიტერიუმებით თუ ვიმსჯელებთ) ფოტოსესია, რეომელშიც ცისარტყელის დროშა ფიგურირებს.

ერთ-ერთი ასეთი გაერთიანების წევრი იყო გეი აქტივისტი ისა შაჰმარლი, რომელმაც დევნასა და დამცირებას ვერ გაუძლო და 2014 წელს სიცოცხლე თვითმკვლელობით დაასრულა. სიკვდილის წინ მან „ფეისბუკში“, თავის კგვერდზე ასეთი გზავნილი დატოვა: “ეს ქვეყანა, ეს სამყარო ჩემთვის არ არის შექმნილი. ეს სამყარო არ არის იმდენად სრულყოფილი, რომ ჩემი ფერი აიტანოს. მშვიდობით”.

მისი სიკვდილის შემდებ ბაქოს დასახლება ბინეში ადგილობრივები ჭირისუფლებს ისას დამარხვის საშუალებას არ აძლევდნენ. . ბოლოს მაინც მოხერხდა მისი დამარხვა, მაგრამ საფლავი ადგილობრივმა ვანდალებმა დაარბიეს.

ზაური: „ასეთი დავიბადე“

ჯგუფის ერთ-ერთი წევრი, ზაური, სულ რაღაც 17 წლისაა. მან სკოლა ახლახან დაამთავრა.

“ყველაზე ხშირად სკოლაში მავიწროვებდნენ. აი, ამიტომ ვუწოდებ სკოლას ჯოჯოხეთს. კლასიდან ნორმალურად გამოსვლა და სასადილოში შესვლა არ შემეძლო. ვიღაც მოზარდები აუცილებლად დამცინებდნენ და უხამსი სიტყვებით მომმართავდნენ (დაახლოებით ასეთ ფრაზებით: „ეი, ქათამო, ერთი აქეთ მოიხედე!“). მეცხრე კლასამდე ძალიან მძაფრად ვრეაგირებდი ასეთ გამოხდომებზე – ხან დირექტორთან ვჩიოდი, და ხანაც -კლასის დამრიგებელთან. და, მადლობა ღმერთს, ყოველთვის მხარს მიჭერდნენ. მაგრამ მაშინ ჯერ კიდევ ბავშვი ვიყავი და ჩემი „ფემინური“ ხასიათი ყურადღებას (განსაკუთრებით კი მასწავლებლების ყურადღებას) არ იქცევდა.

რა თქმა უნდა, დაბეჯითებით ვერავინ იტყოდა, რომ გეი ვარ. ახლა ჩვიდმეტი წლის ვარ, მაგრამ რაიმე ნორმალური ურთიერთობა დღემდე არასდროს მქონია. სავარაუდოდ, ჩემს ორიენტაციას ჩემი საუბარი და საერთოდ, ჩემი მანერები ააშკარავებდა, რომელთა გაკონტროლებაც ძალიან მიჭირს, რადგან ასეთი დავიბადე. ასაკის მატებასთან ერთად ამჩნევ, რომ გარშემომყოფები გაოცებით გიყურებენ და მასწავლებლებიც კი შენზე ჭორაობენ. მაგრამ მე ხომ იმ მასწავლებლების თვალწინ გავიზარდე! ყოველთვის სამაგალითო და წარმატებულ მოსწავლედ მთვლიდნენ, ახლა კი, ალბათ, ავადმყოფად მიმიჩნევენ”.

რეიტინგები, კვლევები და ოფიციალური პოზიციები

ორგანიზაცია ILGA-Europe-ის მიერ ჩატარებული კვლევის თანახმად, სექსუალურ უმცირესობებთან მიმართებით, აზერბაიჯანი ყველაზე არატოლერანტული ქვეყანაა ევროპაში. აზერბაიჯანში LGBT საზოგადოების დამცველი კანონები და ძალადობის მსხვერპლთა თავშესაფრები არ არსებობს. ამას გარდა, არ არის განსაზღვრული სიძულვილის ენა – როგორც საზოგადოებაში, ისე სახელმწიფო დონეზე. აზერბაიჯანის შესახებ მომზადებულ ანგარიშში ორგანიზაციასსპეციალურად LGBT საზოგადოების წინაააღმდეგ ჩადენილი მძიმე დანაშაულების მაგალითები და პოლიტიკოსებსა და ჩინოვნიკების შეუწყნარებლობის გამომხატველი ციტატები მოჰყავს.

მაგალითად, ILGA-Europe-ის ინფორმაციით ხშირია LGBT საზოგადოების წარმომადგენელთა ცემისა და მკვლელობების შემთხვევები, რომლებიც მათი სექსუალური ორიენტაციის ნიადაგზე ხდება. ზოგჯერ სქესობრივი უმცირესობების წარმომადგენლებს გაცნობის საიტების საშუალებით ქუჩებში „იჭერენ“, სცემენ და ხოცავენ.

ILGA-Europe-მა ოფიციალური პირების აგრესიული რიტორიკის მაგალითები მოიყვანა. დეპუტატმა მუბარიზ ყურბანლიმ განაცხადა, რომ „ჩვენ არასდროს დავუშვებთ ერთი და იგივე სქესის წყვილების ქორწინებას. არა და კიდევ ერთხელ არა!“, ტელევიზიისა და რადიომაუწყებლობის ეროვნული საბჭოს თავმჯდომარემ, ნურშირვან მაგერამლიმ კი ერთ-ერთი ტელეარხი გააკრიტიკა „ჰომოსექსუალობის ნორმალურ მოვლენად წარმოჩენის“ გამო.

სხვა მოსაზრებაც არსებობს. LGBT საზოგადოების უფლებების დამცველი ორგანიზაცია „გენდერი და განვითარების“ ხელმძღვანელმა, ქიამრან რზაევმა აღნიშნა, რომ აზერბაიჯანი საკმაოდ ასატანი ადგილია სექსუალური უმცირესობებისათვის, ILGA-Europe-ის რეიტინგი კი მხოლოდ LGBT თემის დამცავი საკანონმდებლო ბაზის არარსებობას ეფუძნება.

ხშირად პროსახელისუფლებო პრესაც იმავე შემწყნარებლობაზე საუბრობს და იმ სუბიექტებს, რომლებიც, უმცირესობათა უფლებებს იცავენ (მაგალითად, ორგანიზაცია „ნეფესს“), პროვოკატორებს უწოდებს. ამას გარდა, პერიოდულად, სექსუალური უმცირესობების მიმართ აგრესიის გამომხატველი სტატიებიც ჩნდება .

ამონარიდი გეიბარის შესახებ დაწერილი სტატიიდან, რომელიც ვებგვერდ vesti.az-ზე გამოქვეყნდა:

“რამდენიც  უნდა გველაპარაკონ სექსუალური უმცირესობების წარმომადგენლების მიმართ ტოლერანტობისა და შემწყნარებლობის გამოჩენის ვალდებულებაზე და რამდენიც  უნდა გვარწმუნონ, რომ ეს ნორმალურია და ჰომოსექსუალები ისეთივე ადამიანები არიან, როგორებიც ჩვენ ვართ, მაინც ვერაფრით ვეგუები ამ არანორმალურ მოვლენას. ვფიქრობ, ყველა გონიერი ადამიანი იზიარებს ჩემს მოსაზრებას”.

სახელმძღვანელოები ჰომოსექსუალების წინააღმდეგ

„ნეფესი“ კიდევ ერთი ორგანიზაციაა, რომელიც LGBT საზოგადოების უფლებებს იცავს. ანუ ერთ-ერთია იმ „პროვოკატორთა“ შორის, რომლებზეც ზემოთ ვისაუბრეთ. ორგანიზაცია LGBT საზოგადოების მიმართ დამოკიდებულების ამსახველ ინფორმაციას აგროვებდა და ევროპული ორგანიზაციებისთვის ანგარიშებს ამზადებდა.

“ნეფესის“ ყოფილი თანამშრომელი, გენდერული მოძრაობის აქტივისტი და “Minority”-ს – LGBT თემატიკის პირველი ონლაინჟურნალის – რედაქტორი, გიულნარა მეხტიევა იმ ზიზღზე საუბრობს, რომელსაც უშუალოდ სახელწიფო სტრუქტურები იჩენენ LGBT საზოგადოების მიმართ.

“ასეთი პრეცედენტიც არსებობს: სახელმძღვანელოში სახელწოდებით „ოჯახური ფსიქოლოგია“, რომელსაც უმაღლეს სასწავლებლებში იყენებდნენ, არღიშნულია, რომ ჰომოსექსუალობა დაავადებაა და ერთგვარ პათოლოგიას წარმოადგენს. ავტორმა ასეთი ფრაზაც კი დაწერა: “Ulu qüdrətə zidd hərəkətdi” (“ეს უფლის ნებას ეწინააღმდეგება”). თითქოს არა უმაღლეს სასწავლებელში, არამედ მედრესეში ასწავლიან. მოკლედ, საშინელება ხდება”, – ამბობს გიულნარა. – განათლების სამინისტროში საჩივარი შევიტანეთ. ვაცხადებდით, რომ სიმართლეს არ შეესაბამება ის მტკიცება, რასაც სასწავლებელში ასწავლიან. საჩივარში ისიც აღვნიშნეთ, რომ 1990 წლიდან ჰომოსექსუალობა დაავადებად აღარ მიიჩნევა მსოფლიოში და ეს წესი აზერბაიჯანში 2005 წლიდან მოქმედებს; ზემოაღნიშნული წიგნი კი 2015 წელს გამოსცეს. სამინისტროს თანამშრომლებმა გვითხრეს, რომ ეს საკითხი მათ არ ეხებათ და გვირჩიეს უმაღლესი სასწავლებლისთვის მიგვემართა.

პირველ რიგში ჯანდაცვის სამინისტროს პასუხი მივიღე. უწყებას ორი კითხვით მივმართე. მაინტერესებდა, მიჩნეულია თუ არა ჰომოსექსუალობა დაავადებად და აქვს თუ არა ექიმს უფლება, „პაციენტი“ ჰომოსექსუალობისგან „განკურნოს“?

სამინისტროს წარმომადგენლებმა აღნიშნეს, რომ 2005 წლიდან აზერბაიჯანში გამოიყენება დსკ-10 (დაავადებების საერთაშორისო კლასიფიკაციის მეათე „რედაქცია“), რომლის მიხედვითაც ჰომოსექსუალობა დაავადება არ არის და მისგან განკურნება აკრძალულია”.

სტატისტიკა

აზერბაიჯანში ძალიან რთულია LGBT საზოგადოებასთან დაკავშირებული სტატისტიკური მონაცემების მოძიება. “2015 წელს „ნეფესმა“ კრიმინალისა და ძალადობის შესახებ ანგარიში მოამზადა, – ამბობს გიულნარა მეხტიევა, – ეს ანგარიში კრიმინალური ქრონიკის მასალების საფუძველზე იქმნება, მაგრამ ზოგჯერ ახალი ამბების გამოშვებაშიც კი არ აღნიშნავენ, რომ დანაშაული სქესობრივი უმცირესობების მიმართ სიძულვილის საფუძველზეა ჩადენილი. პოლიცია ამ საქმეებს ცალკე კატეგორიად არ გამოყოფს – მიუხედავად იმისა, რომ არსებული წესის შეცვლას დიდი ხნის განმავლობაში ვცდილობდით. მაგალითად, ერთხელ სექსმუშაკი ტყეში წაიყვანეს,სცემეს და გაძარცვეს მას შემდეგ, რაც ის გამოტყდა, რომ ტრანსსექსუალია. ამასთან, უნდა აღინიშნოს, რომ დამნაშავეებმა თავადვე აღიარეს ჩადენილი”.

LGBT საზოგადოებოს მიმართ დამოკიდებულების რეალურ სურათს “Minority”-ს მიერ ჩატარებული ვიდეოგამოკითხვა იძლევა შეკითხვაზე „როგორ მოიქცეოდით, თქვენი შვილი გეი რომ ყოფილიყო“ ადამიანები ასეთ პასუხებს სცემდნენ: „ ჩვენ ხომ მუსლიმები ვართ! უნდა განვსხვავდებოდეთ ქრისტიანული ქვეყნებისგან“, „მოვკლავდი“, „წარმოუდგენელია“ და ა.შ., ან პირიქით, ასე პასუხობდნენ: „როგორც უნდა, ისე იცხოვროს“, „ჩემი ერთი მეგობარი გეია. ჩემთვის ეს პრობლემას არ წარმოადგენს“. პრობლემას ვერ ვხედავ“. რესპოდენტების უმრავლესობა დარწმუნებულია, რომ მსგავსი რამ არასდროს შეემთხვევა. მაგრამ საკმაოდ ბევრია იმ ადამიანების რიცხვიც, რომლებმაც განაცხადეს, რომ ნებისმიერ შემთხვევაში, გვერდით დაუდგებიან საკუთარ შვილებს.

გამოკითხვის შედეგები მიუთითებს იმაზე, რომ საზოგადოებაში ჯერ კიდევ მყარია სტერეოტიპი, რომლის მიხედვითაც დღეს ჰომოსექსუალიზმი „დაავადება“ აღარ არის, მაგრამ“გარყვნილებას“ წარმოადგენს, რომლის გაკონტროლებაც „სწორი აღზრდით“ არის შესაძლებელი.

უნდა გავითვალისწინოთ, რომ გამოკითხვა ქალაქის ცენტრში ჩატარდა. გარეუბანში, ან რომელიმე აზერბაიჯანულ პროვინციაში გაცილებით უფრო „რადიკალურ“ შედეგს მივიღებდით.

აკრძალული ხილი

LGBT თემის მიმართ დამოკიდებულების კიდევ ერთი უკიდურესი ფორმა არსებობს – გამძაფრებული ინტერესი აკრძალულის მიმართ. რამდენიმე წლის წინათ მწერალ ალეკპერ ალიევის წიგნმა „არტუში და ზაური“ სკანდალური ინტერესი გამოიწვია. ნაწარმოები მრავალათასიანი ტირაჟით დაიბეჭდა, რაც აზერბაიჯანისთვის წარმოუდგენლად დიდი რაოდენობაა. გამოსვლიდან მცირე ხნის შემდეგ, სასამართლოს გადაწყვეტილებით, ტირაჟის კონფისკაცია მოხდა . წიგნის მთავარი გმირები აზერბაიჯანელი და სომეხი ჰომოსექსუალები არიან, რომლებსაც ერთმანეთი უყვართ. წიგნმა სოციალურ ქსელებში დიდი აჟიოტაჟი და, მასთან ერთად, მძაფრი აღშფოთება გამოიწვია. ნაწარმოებმა ბევრი კითხვა გააჩინა, მაგრამ ერთ-ერთი შეკითხვა ყველა მომხმარებელს აღელვებდა – ყველას აიტერესებდა, „რომელია მათ შორის „პასიური“ და რომელი – „აქტიური“. აი, ასეთ დღეში ვართ!

ფოტო გადაღებულია 2015 წლის ოქტომბერში, ორგანიზაცია “Peace for LGBT”-ს მიერ – აქცია “Z-53”-ის ფარგლებში