Yox olmuş dəmiryolu və Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsi

Tbilisi-Gümri-Qars dəmiryolu xətti, onunla birlikdə isə ermənilərlə türklər, o cümlədən də azərbaycanlılar arasında ünsiyyət, kommunikasiya imkanları bağlı olaraq qalır. Ermənistanlı jurnalist Aleksandr Martirosyan öz bloqunda ikinci Qarabağ müharibəsinin Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsinin həllini çətinləşdirərək digər yolları da bağlaması haqda mülahizələrini yazır.

“Bir vaxtlar Ermənistanla Türkiyəni birləşdirən dəmiryolu bizim Gümridəki evimizin yanından keçir. Daha sonra isə haçalanır, digər qolu cənuba, Yerevana, orada da İrana və Azərbaycana gedir.

Yadımdadır ki, mən balaca olanda, bu dəmiryolu xətti ilə böyük konteynerli qatarlar keçirdi. Gündə üç-dörd dəfə: səhər, günorta və axşam, təxminən saat altıda. Bəzən lokomotivin fit səsi axşam, amma ən çox səhər tezdən səslənirdi.

Mənim uşaqlıqda özümə vəzifə bildiyim sevimli məşğuliyyətim qatarın yaxınlaşdığını eşidən kimi eyvana çıxıb, vaqonları saymaq idi.

Demək olar ki, heç vaxt onları saymağa müvəffəq olmurdum, amma hər dəfə özümə söz verirdim ki, növbəti dəfə hər şey normal olacaq, çünki mən daha yaxşı, diqqətli sayacağam.

Bizim mənzilimiz ikinci mərtəbədədir və ağacların budaqları mənə vaqonları saymağa mane olurdu. Budaqların arasından kiçik boşluq vardı, əvvəlki vaqonun bitdiyi və növbətinin başladığı məqamı tutmağa mənə kömək edirdi. Amma yenə də alınmırdı.

Dəmiryolu xətti çoxdan işləmir. Türkiyə və Azərbaycanla münasibətlərin, hökumətlər və xalqlar arasında dialoqun olmadığı kimi dəmiryolu da yox kimidir.

Vəziyyəti düzəltmək üçün çoxsaylı cəhdlərə baxmayaraq, sonuncu müharibə (27 sentyabrı-10 noyabr 2020-ci il) mümkün dialoqu təxirə saldı, elə birgə dinc yaşayış haqda düşüncələr də qeyri-müəyyən müddətə ertələndi.

Niyə bu haqda yazıram? İqtisadiyyat, yəni qarşılıqlı sərfəli əməkdaşlıq həmişə iki dövlət arasında əməkdaşlığın ən vacib təməli olub, ağrılı və çox vaxt geriyə dönüşü olmayan tarixi reallıqlara rəğmən.

Eyni zamanda ermənilərlə türklər, ermənilərlə azərbaycanlılar (Ermənistanda onları da türk adlandırırlar) arasında sanki bir müddət donub qalmış düşmənçilik indi dərinləşir.

Və bu, bizim və qonşu ölkələrin yüksək vəzifıli məmurlarının hərbi səyləri və iddiaları üzündən baş verir. Doğrudanmı, bu, regionun taleyidir?

Bizlərin, ermənilərin çoxu üçün Azərbaycanla münaqişə tarixin ən faciəli səhifələrindən birinin – 1915-ci ildə Osmanlı Türkiyəsində ermənilərin soyqırımının davamıdır”.

1915-ci ildə Osmanlı Türkiyəsində etnik ermənilərin kütləvi qırğını baş verib. O zamana qədər Osmanlı İmperiyasının ərazisində 2,5 milyona yaxın erməni yaşayıb. Qırğın və kütləvi deportasiya nəticəsində onların yarısından çoxu həlak olub. Ermənistan, bir neçə qərb ölkəsi və beynəlxalq təşkilat həmin hadisələri soyqırım kimi tanıyıb. Türkiyə bunu qəti şəkildə qəbul etmir.

“Həmin zamandan yüz ildən çox vaxt keçib, amma biz hələ də anlamamışıq ki, bu dünyadan və özümüzdən nə istəyirik, bizim öz yanlışlarımız və səhvlərmiz nədə idi.

Bu, bizə müəyyənləşməyə imkan vermir: üzərindən bir əsrdən çox vaxt keçmiş hadisənin tanınması bizim nəyimizə lazımdır? Yüz minlərlə insanın həlak olması faktının tanınmasının humanizm, mədəni və sivil prinsiplərdən çıxış edərək yox, siyasi hesablar nəticəsində baş verirsə, onda bunun mənasə nədir?

Bundan əlavə, məncə, soyqırımın tanınması mövzusunda siyasi spekulyasiya çoxları üçün sadəcə təhqiramizdir.

Bunun əvəzində insani kateqoriyalarla düşünmək və kor dindarlıq, yanlış inanclılıq, lazımsız iddialar obrazından qurtulmaq lazımdır.

Biz hamımız qayğısız həyata layiqik.

Mən Gümridəki evimizdəyəm və bağlı yolların bizi seçim imkanından məhrum etdiyi düşüncəsi mənə rahatlıq vermir.

Axı yolların açılması bizə iqtisadi maraqları ictimai maraqlardan, siyasəti qətllərdən, xeyriyyəçiliyi nifrətdən fərqləndirməyə imkan verə bilər.

Şərqdən qərbə uzanan yol sadəcə bizim evin yanından keçmir. Bu yol, banal səslənsə də, bizim hər birimizin qəldindən keçir.

Gümridəki eyvanımızda dayanıb dəmiryoluna baxıram və anlayıram ki, 44 günlük müharibə bağlı yolları açmaq əvəzinə, mövcud yolları da bağladı. Bu yollar bomboş və səssizdir.

Uşaqlığımın dəmiryolu mənə daima ünsiyyətin təcriddən daha yaxşı olduğunu xatırladan bir rəmzdir.

Şərqdən qərbə və qərbdən şərqə gedən vaqonların səs-küyü sükutdan daha önəmlidir”.