Transparency International: Rusiyaya doğru 41 addım — "Gürcü Arzusu"nun siyasəti barədə hesabat
“Gürcü Arzusu”nun siyasətinə dair hesabat
Beynəlxalq Transparency International təşkilatı 2025-ci il üzrə yekun hesabatını dərc edib. Hesabatda hakim “Gürcü Arzusu” partiyasının anti-Avropa kursu çərçivəsində atdığı 41 siyasi addım təhlil olunur.
Təşkilat yazır ki: “26 oktyabr 2024-cü il parlament seçkilərində hakimiyyəti ələ keçirən “Gürcü Arzusu” il ərzində dəfələrlə Gürcüstan cəmiyyətinə və beynəlxalq demokratik ictimaiyyətə istənilən addımı atmağa hazır olduğunu nümayiş etdirib: vətəndaşların azad iradəsini boğmaq, azadlıqsevər insanlara qarşı işgəncələr tətbiq etmək, siyasi plüralizmi məhdudlaşdırmaq və Gürcüstanın strateji tərəfdaşları ilə bütün əlaqələri kəsmək. Bütün bunlar ölkədə “Gürcü Arzusu”nun və İvanişvilinin hakimiyyətini qoruyub saxlamaq məqsədi daşıyır”.
Transparency International-in hesabatında “Gürcü Arzusu”nun hansı addımlarından bəhs edildiyini izah edirik.
Anti-Avropa yönümlü siyasi qərarlar
- 2024-cü ilin oktyabrında keçirilmiş saxtalaşdırılmış, dələduzluqla müşayiət olunan və araşdırılmayan seçkilər. Beynəlxalq təşkilatların nəticələrinə görə, parlament seçkiləri azad və ədalətli olmayıb. “Gürcü Arzusu” qorxu yaratma, rüşvət vermə və manipulyasiya üsullarından istifadə edib, bütün mərkəzi və yerli dövlət qurumlarını partiyanın xidmətinə verib, müstəqil müşahidəçiləri kütləvi şəkildə təqib edib və onları qorxutmaq üçün zorakılıq tətbiq edən qrupları səfərbər edib.
Yerli və beynəlxalq müşahidəçilərin, o cümlədən ATƏT-in qiymətləndirməsinə əsasən, seçkilər qeyri-bərabər şəraitdə keçirilib, hakim partiya dövlət institutlarını tam şəkildə öz partiya maraqlarına tabe etdirərək faktiki olaraq hakimiyyəti qəsb edib və Gürcüstan xalqını seçim azadlığından məhrum edib; - Parlament qanun pozuntusu ilə çağırılıb. “Gürcü Arzusu” seçkilərdən dərhal sonra parlamentin ilk iclasını çağırıb və onun legitimliyini tanıyıb, nə seçkilərin legitimliyi ilə bağlı iddiaya baxan Konstitusiya Məhkəməsinin qərarını, nə də prezident Zurabişvilinin ilk iclasın çağırılması barədə fərmanını gözləyib. Bu parlament tərəfindən seçilmiş prezident də qeyri-legitim hesab olunur;
- Dinc nümayişçilərin dağıdılması və işgəncələrə məruz qalması, onlara qarşı kimyəvi silahdan istifadə edilməsi və qanunsuz əmrləri verən və icra edən şəxslərin cəzasız qalması. 2024-cü ilin noyabr-dekabr aylarında polis xüsusi təyinatlıları on minlərlə dinc nümayişçini amansızlıqla dağıdıb, polis qeyri-mütənasib güc tətbiq edib, təxminən 300 dinc etirazçıya işgəncə verib və onlarla qeyri-insani rəftar edib, lakin “Gürcü Arzusu” hökuməti bir nəfər belə polisi cəzalandırmayıb.
“Gürcü Arzusu” 2024-cü ilin noyabr-dekabr aylarında etirazlar zamanı hansı kimyəvi maddədən istifadə etdiyinə dair ictimaiyyətə məlumat da vermir; - Gürcüstanda siyasi məhbuslar meydana çıxıb. Onların həbsi və məhkum edilməsi heç bir sübuta əsaslanmır və siyasi motivlidir;
- Müxalifət partiyalarının liderlərinin əksəriyyəti siyasi motivlərlə həbsdədir, onlara qarşı dövlət əleyhinə cinayətlər üzrə yeni işlər açılıb.
Seçki baryerini keçmiş on partiya liderindən altısı həbsdədir, üçü azadlıqdadır, biri isə ölkəni tərk etməyə məcbur olub. Müxalifət liderlərinin demək olar ki, hamısı dövlət əleyhinə cinayətlərdə ittiham olunur və onları uzunmüddətli həbs cəzaları gözləyir; - Jurnalistlərə qarşı fiziki və şifahi hücumlar adi hala çevrilib. Tənqidi mövqedə olan jurnalistlər üçün Gürcüstanda işləmək təhlükəli olub. İstintaq orqanları jurnalistlərə qarşı məqsədli təqib və fiziki zorakılıq hallarını araşdırmır.
Jurnalistlər təkcə Mziya Amaqlobeli işi kimi qanunsuz şəkildə həbs olunmur, eyni zamanda etirazlar zamanı qəsdən fiziki zorakılığa məruz qalırlar.
Etirazlar zamanı və sonrasında jurnalistlərə qarşı təxminən 400 fiziki zorakılıq, təqib və təzyiq halı qeydə alınıb. Lakin hakimiyyət buna reaksiya verməyib. Son bir ildə Gürcüstanda mətbuat azadlığı indeksi də ciddi şəkildə pisləşib. “Sərhədsiz Reportyorlar” təşkilatının 2025-ci ilin may hesabatına əsasən, Gürcüstan 11 pillə geriləyərək 103-cü yerdən 114-cü yerə düşüb və hazırda Kolumbiya, Filippin və Keniya kimi ölkələrlə eyni sıradadır; - Gürcü QHT-lərinin təqib olunması barədə siyasi qərar qəbul edilib və vətəndaş cəmiyyətinə qarşı repressiyalar başlanıb. Hazırda 100-dən çox Gürcüstan vətəndaş cəmiyyəti təşkilatı müxtəlif növ monitorinqlərə məruz qalır. Yeddi qeyri-hökumət təşkilatının bank hesabları dondurulub, bu təşkilatların rəhbərləri isə saxtalaşdırılmış istintaq çərçivəsində dindirilməyə çağırılıb;
- Vətəndaşlar arasında həmrəylik kriminallaşdırılıb. Həmrəylik fondlarının hesabları dondurulub, qarşılıqlı yardım və dəstək faktları cinayət istintaqı çərçivəsində araşdırılır;
- Siyasi rəqibləri və partiyaları məhv etmək və qadağan etmək məqsədilə müvəqqəti parlament istintaq komissiyası yaradılıb. Bu komissiya parlament reqlamentində nəzərdə tutulmayan səlahiyyətləri özbaşına mənimsəyib.
Əvvəlki hökumətin fəaliyyətini araşdıran komissiya ölkənin çoxpartiyalı siyasi sistemini sarsıdıb, müxalifət partiyalarının qadağan edilməsini və komissiyanın iclaslarına qatılmadıqlarına görə siyasi liderlərin həbsini tələb edib. Həmçinin 2008-ci il Rusiya-Gürcüstan müharibəsi ilə bağlı o qədər kollaborasionist mövqe tutub ki, bu mövqe yalnız Rusiyanın ali siyasi dairələri tərəfindən alqışlanıb.
Antidemokratik qanunlar
- Parlament gürcü QHT-lərinin təqibi və stiqmatizasiyasına yönəlmiş qanun qəbul edib. “Xarici agentlərin qeydiyyatı haqqında” qanun QHT-lər və tənqidi mövqedə olan vətəndaşlar üçün təkcə maliyyə cərimələrini deyil, həm də həbs cəzasını nəzərdə tutur;
- “Qrantlar haqqında” qanuna edilən dəyişikliklər gürcü QHT-lərinin vətəndaşlara yardım imkanlarını məhdudlaşdırıb və ümumilikdə onların fəaliyyətini mümkünsüz edib. Artıq heç bir beynəlxalq təşkilat “Gürcü Arzusu” hökumətinin əvvəlcədən razılığı olmadan gürcü QHT-sinə qrant verə bilməz;
- Toplantı və nümayişlər məhdudlaşdırılıb, mitinqlər kriminallaşdırılıb. “Toplantılar və nümayişlər haqqında” qanun və İnzibati Xətalar Məcəlləsi bir il ərzində beş dəfə sərtləşdirilib: cərimələrin artırılmasından başlayaraq, əvvəllər belə cəzalandırılmayan pozuntulara görə həbs cəzasının tətbiqinə qədər.
Son redaksiyaya əsasən, etiraz zamanı yola çıxan və ya maska taxan nümayişçi 15 sutkayadək inzibati həbsə məruz qalır, təkrar hal baş verdikdə isə bir ilədək azadlıqdan məhrumetmə ilə cəzalandırıla bilər.
Son həftələrdə təxminən 150 vətəndaş müxtəlif müddətlik inzibati həbs cəzası alıb, artıq bir vətəndaş barəsində cinayət işi də başlanıb. Daha əvvəl 1000-dən çox şəxs cərimələnib, bəziləri bir neçə dəfə; - “Gürcü Arzusu”nun yüksək vəzifəli məmurlarının tənqidinə görə təqiblər başlayıb, senzura cəhdləri yaranıb. İctimai yerlərdə tənqidə görə cərimələr artırılıb. Siyasi xadimə və ya dövlət qulluqçusuna qarşı şifahi təhqir, söyüş və ya alçaldıcı ifadələr artıq 6000 lari məbləğində cərimə və ya 60 gün həbs cəzası ilə cəzalandırılır;
- Seçki qanunvericiliyi pisləşdirilib. Mərkəzi Seçki Komissiyasının formalaşdırılması qaydaları dəyişdirilib, seçkilərin müşahidəsi çətinləşdirilib (şəxsiyyətlərin identifikasiyası, müşahidə missiyalarının qeydiyyatı və s.), Gürcüstan vətəndaşlarının xaricdə səsvermədə iştirakı faktiki olaraq qadağan edilib. İndi mühacirlər yalnız Gürcüstana gəldikdən sonra səs verə biləcəklər.
2021-ci ildə siyasi partiyalar arasında, Avropa Şurasının o vaxtkı prezidenti Şarl Mişelin vasitəçiliyi ilə əldə olunmuş razılaşma nəticəsində qəbul edilmiş bələdiyyə seçki sisteminə dair bütün dəyişikliklər də ləğv edilib. Bu dəyişikliklər nəticəsində “Gürcü Arzusu” faktiki olaraq birtərəfli yerli idarəetmə əldə edib; - Söz və ifadə azadlığı hüququna dair konstitusion təminatlar ləğv edilib. Böhtanla bağlı məhkəmə mübahisələrində sübutetmə yükü iddiaçıya deyil, cavabdehin üzərinə qoyulub; jurnalist təkcə informasiya mənbəyini açıqlamamaq səbəbi ilə məsuliyyətə cəlb edilə bilər;
- Media ilə bağlı məhdudlaşdırıcı qanunlar qəbul edilib. Dəyişikliklər yayım sahəsində özünütənzimləmə mexanizmini faktiki olaraq ləğv edib. Yayımçılara birbaşa və ya dolayı xarici maliyyə, o cümlədən avadanlıq, təlim, media inkişaf proqramları və s. almaq qadağan edilib. “Qrantlar haqqında” qanuna edilən dəyişikliklərlə onlayn nəşrlər ümumiyyətlə xarici fondlardan maliyyə ala bilməyəcək, bu isə onların əsas gəlir mənbəyi idi;
- Siyasi partiyaların buraxılması proseduru sadələşdirilib. Konstitusiya Məhkəməsinə konstitusiya şikayəti təqdim edildikdən sonra 14 gün ərzində partiyanı buraxmaq səlahiyyəti verilib, əgər partiya daha əvvəl qadağan edilmiş partiyanın məqsədlərini, fəaliyyətini və ya kadr tərkibini “təkrarlayırsa”.
Həmçinin müvafiq konstitusiya şikayəti təqdim edildiyi halda, qadağan olunmuş partiyaların üzvlərinə və ya onlarla “əlaqəli” şəxslərə siyasi fəaliyyət, dövlət qulluğu və seçkilərdə səsvermə hüququndan imtina edilə bilər; - “Gürcü Arzusu” Konstitusiya Məhkəməsinə üç əsas müxalifət partiyasının fəaliyyətinin qadağan edilməsi tələbi ilə şikayət təqdim edib. “Gürcü Arzusu”nun və onun yaratdığı süni “fraksiyaların” üzvləri Konstitusiyanı pozaraq “Vahid Milli Hərəkat”, “Axali” və “Lelo”nun qadağan edilməsini tələb ediblər.
Şikayət Konstitusiya və parlament reqlamenti pozularaq yaradılmış, əvvəlki hökumətin fəaliyyətini araşdıran müvəqqəti parlament istintaq komissiyasının rəyinə əsaslanır. Konstitusiya Məhkəməsinin qərar qəbul etmək üçün doqquz ay vaxtı var; - Dövlət qulluqçuları üçün təminatlar ləğv edilib, onların fikir ifadəsinə görə təqibi asanlaşdırılıb. “Dövlət qulluğu haqqında” qanuna edilən dəyişikliklər dövlət qulluqçularının hüquqlarını pisləşdirib və son illərin dövlət qulluğu islahatlarının bütün nailiyyətlərini faktiki olaraq sıfırlayıb.
Təxminən 1500 dövlət qulluqçusu “Gürcü Arzusu” hökumətinin anti-Qərb və antikonstitusion addımlarına etiraz etdiklərinə və tənqidi mövqe bildirdiklərinə görə işdən çıxarılıb. Yeni dəyişikliklərə əsasən, orta səviyyəli vəzifəli şəxslər istənilən vaxt və istənilən səbəblə vəzifədən azad edilə bilər; - “Gürcü Arzusu” “ofşorlar haqqında” adlandırılan qanunu qəbul edib. Bu qanun ofşor yurisdiksiyalardan Gürcüstana köçürülən aktivləri vergidən azad edir. Qanunvericilik dəyişiklikləri nəticəsində oliqarxlar vergilər ödəmədən aktivlərini Gürcüstanda gizlədə bilərlər;
- Məhkəmə iclas zalları media və ictimaiyyət üçün bağlanıb. “Ümumi məhkəmələr haqqında” qanuna edilən dəyişikliklərə əsasən, iclasların audio və video çəkilişi ilə bağlı qərarı Ali Ədliyyə Şurası verəcək. Məhkəmə qərarlarına çıxış da məhdudlaşdırılıb.
Məhkəmə aktları yalnız yekun məhkəmə qərarı hüquqi qüvvəyə mindikdən sonra ictimai informasiya kimi maraqlı şəxslərə açıq olacaq. Bu isə o deməkdir ki, qərar bütün instansiyalarda şikayət olunana qədər ictimaiyyət üçün əlçatan olmayacaq. Məhkəmə binasına daxil olan şəxslərdən mobil telefonlar, kompüterlər, fotoşəkillər, filmlər, video və ya audio avadanlıqlar da daxil olmaqla şəxsi əşyalar müsadirə edilə bilər; - Parlament artıq icra hakimiyyəti üzərində parlament nəzarətini həyata keçirməyəcək. Parlamentin yeni reqlamentləri “Nazir saatı” kimi mühüm nəzarət mexanizmlərini faktiki olaraq ləğv edib. Komitələrin mühüm funksiyaları aradan qaldırılıb, onlar artıq vəzifəli şəxslərin seçilməsi, müvəqqəti istintaq və digər komissiyaların yaradılması, hökumətə etimadın bildirilməsi, prezident seçkiləri, impiçment yolu ilə vəzifəli şəxsin vəzifədən kənarlaşdırılması və digər məsələləri müzakirə edə bilməyəcəklər;
- Gürcü təhsil sistemini Avropadan uzaqlaşdıran “təhsil islahatı” təqdim edilib. Qanunvericilik dəyişiklikləri Gürcüstanı Bolonya prosesindən çıxaracaq və gürcü gənclərinin Avropa ölkələrində təhsilini davam etdirmək imkanlarını məhdudlaşdıracaq.
“Gürcü Arzusu” müstəqil universitetlərə zərbə vurur. Məsələn, Texniki Universitetin rektorunun müraciəti əsasında prokurorluq Gürcüstan Universiteti barəsində araşdırma başladıb. Baş nazir İrakli Kobaxidze dövlət universitetlərinin balansındakı daşınmaz əmlakı özəlləşdirməyi və əldə olunan vəsaiti şəhər mərkəzlərindən kənarda universitet kampuslarının tikintisinə yönəltməyi planlaşdırır; - Dövlət qərarlarının qəbulunda ictimai iştirak məhdudlaşdırılıb. “Gürcü Arzusu” qeyri-hökumət sektoru ilə əməkdaşlığı qanunvericiliklə ləğv edib. Qanunvericilikdən qeyri-hökumət təşkilatlarının dövlət qərarlarının qəbulunda iştirakını nəzərdə tutan bütün normalar çıxarılıb. Bu isə Avropa İttifaqının tələblərindən biri idi.
İdarəetmədə struktur dəyişiklikləri
- Milli Təhlükəsizlik Şurası ləğv edilib. Böhranların idarə olunması üzrə mərkəz Britaniya modeli əsasında yaradılmışdı və böhran vəziyyətlərinin aradan qaldırılması zamanı müxtəlif qurumların fəaliyyətinin maksimal koordinasiyasını təmin edirdi;
- Xüsusi İstintaq Xidməti ləğv edilib. Bu qurumun məqsədi hüquq-mühafizə orqanları tərəfindən törədilmiş cinayətlərin, o cümlədən işgəncə və digər qəddar rəftar hallarının araşdırılması idi. Xidmət mövcud olduğu müddətdə, xüsusilə keçmiş prokuror Karlo Katsitadzenin rəhbərliyi dövründə səriştəsizlik və səmərəsizlik nümayiş etdirsə də, onun ləğvi yenə də geriyə atılmış addım kimi qiymətləndirilir;
- Antikorrupsiya Bürosu ləğv edilib. Bütün antikorrupsiya funksiyalarını birləşdirən müstəqil və yetərli səlahiyyətlərə malik bir qurumun yaradılması Gürcüstanın Aİ-yə namizəd statusu alması üçün əsas şərtlərdən biri idi.
Korrupsiya ilə mübarizə aparmaq əvəzinə, “Gürcü Arzusu” əvvəlcə bu qurumu qeyri-hökumət sektoruna qarşı repressiv mexanizmə çevirib, indi isə onu ləğv etməklə Avropa İttifaqının tövsiyəsini formal şəkildə nəzərə almır; - Şəxsi Məlumatların Müdafiəsi Xidməti ləğv edilir. Bu qurum da ilkin olaraq Avropa İttifaqı qanunvericiliyinə uyğunlaşma məqsədi ilə yaradılmışdı;
- Müstəqil və peşəkar dövlət qulluğu sisteminin formalaşdırılması üçün yaradılmış Dövlət Qulluğu Bürosu ləğv edilib;
- Kəşfiyyat Xidməti ləğv edilib. Kəşfiyyat Xidmətinin Dövlət Təhlükəsizliyi Xidməti ilə birləşdirilməsi səlahiyyətlərin bir qurumda həddindən artıq cəmlənməsinə gətirib çıxarır;
- Parlamentdə Gender Bərabərliyi Şurası ləğv edilib. Oxşar şuralar yerli idarəetmə orqanlarında da ləğv olunub;
- Parlamentdə Açıq İdarəetmə Şurası da ləğv edilib;
- NATO və Avropa İttifaqı üzrə LEPL İnformasiya Mərkəzi bağlanıb. Bu mərkəz Rusiya dezinformasiyasına qarşı mübarizə məqsədi ilə yaradılmışdı.
Anti-Avropa xarici siyasəti və Rusiya məkanına inteqrasiya
- Bidzina İvanişvili və “Gürcü Arzusu” Avropanı, ABŞ-ni və demokratik beynəlxalq təşkilatları düşmən elan ediblər. Qərb tərəfdaşlarına qarşı koordinasiyalı hücumlar və Qərbi, eləcə də Avropanı nüfuzdan salmağa yönəlmiş dezinformasiya kampaniyaları aparılıb.
İl ərzində “Gürcü Arzusu”nun nümayəndələri demokratik ölkələrin hökumət üzvlərinə, parlament üzvlərinə və səfirlərinə hücumlar edib, Gürcüstan vətəndaşlarını inandırmağa çalışıblar ki, guya onların simasında ölkənin suverenliyinə qarşı mübarizə aparan “dərin dövlət” mövcuddur; - ABŞ Gürcüstanla strateji tərəfdaşlığı dayandırıb. Bu qərar Bidzina İvanişvilinin hökumətinin Avropa inteqrasiyasının dayandırılması ilə bağlı açıq bəyanatı və strateji tərəfdaşlığın əsas prinsiplərini pozan konkret antidemokratik addımları ilə əsaslandırılıb;
- “Gürcü Arzusu” Qərbin maliyyə dəstəyindən imtina edib. Bu vəsait Gürcüstan vətəndaşları üçün vacib olan layihələrə yönəldilməli idi;
- Qərb ölkələri tərəfindən tətbiq edilən fərdi sanksiyalar geniş vüsət alıb. “Gürcü Arzusu” partiyası hələ də dövlət sektorunda Qərb sanksiyaları altında olan 250-dən çox məmur və dövlət qulluqçusunu saxlayır. Onların arasında insan hüquqlarının pozulmasına görə “Maqnitski siyahısı”na salınmış yüksək vəzifəli şəxslər də var;
- “Gürcü Arzusu” hökuməti AŞPA, Euronest və digər mühüm Avropa platformaları kimi strukturlarda iştirakdan imtina edib;
- Rusiya modeli əsasında anti-Qərb təbliğat maşını yaradılıb. Əsas təbliğat aləti Bidzina İvanişvili tərəfindən maliyyələşdirilən “İmedi” televiziya kanalı olub;
- “Gürcü Arzusu” hökuməti Çinlə strateji tərəfdaşlığı inkişaf etdirib. Son on il ərzində Çinin Gürcüstan iqtisadiyyatına birbaşa investisiyaları beş dəfə artaraq 600 milyon dolları keçib. Eyni dövrdə illik ticarət dövriyyəsi iki milyard dollara çatıb. Çin vətəndaşları üçün turist vizalarının ləğvindən sonra Çindən Gürcüstana səfərlərin sayı 83 faiz artıb;
- Gürcüstan iqtisadiyyatında Rusiya kapitalının payı artıb. Son illərdə Rusiya ilə ticarət dövriyyəsi 66 faiz yüksəlib. Gürcü şərabının ixracında Rusiya bazarının payı 67 faizə çatıb. 2025-ci ilin yanvar-sentyabr aylarında Gürcüstana Rusiyadan rekord sayda, 1,2 milyon turist səfər edib;
- Sahibi sanksiyalar altında olan Rusiya şirkətinə məxsus neft Gürcüstan limanına daxil olub. Hazırda “Rosneft” şirkəti Böyük Britaniya hökumətinin sanksiyaları altındadır. Beynəlxalq nəşrlərin məlumatına görə, Qara dənizdə yeni açılmış Kulevi neft emalı zavoduna emal üçün 100 min ton xam neft çatdırılıb.
“Bidzina İvanişvili və “Gürcü Arzusu”nun repressiv siyasətinə baxmayaraq, gürcü cəmiyyəti il boyu mübarizəni dayandırmayıb. Cəmiyyət Rusiya tipli avtoritarizm şəraitində yaşamaq istəmir və hesab edir ki, Gürcüstan bütün vətəndaşların hüquqlarının qorunduğu, heç bir siyasi qüvvənin seçkiləri saxtalaşdıra bilmədiyi, siyasi məhbusların və vicdan məhbuslarının olmadığı Avropa inkişaf yoluna qayıtmalıdır”, — Transparency International belə nəticəyə gəlib.
“Gürcü Arzusu”nun siyasətinə dair hesabat 2025
