“Tramp üçün praqmatizm hər şeydən üstün olacaq”. Bakıdan baxış
Trampın qələbəsi və Azərbaycan-Ermənistan
ABŞ-da prezident seçkilərinin nəticələrinə yekun vuruldu. Respublikaçı Donald Tramp Amerikanın 47-ci prezidenti oldu.
Bütün dünyada, o cümlədən Azərbaycanda fövqəldövlətdə keçirilən bu seçkilər diqqətlə izlənildi.
Azərbaycanlı politoloq Fərhad Məmmədov “Modern Talking” müstəqil kanalına müsahibəsində Trampın dövründə ABŞ-ın xarici siyasətində və Cənubi Qafqaz regionuna münasibətində mümkün dəyişiklikləri şərh edib.
“Daha çox Çin və daha az Avropa”
“Əminliklə demək olar ki, Trampın xarici siyasəti daha çox Çin və daha az Avropa olacaq. Bu mütləqdir. Çini iqtisadi alətlərlə və daha az subsidiya ilə ehtiva edir, Avropada ordunu maliyyələşdirir. Bu, nəzərə alınmalı olan çox vacib elementdir”, – Fərhad Məmmədov qeyd edib.
O, həmçinin Trampın Bayden administrasiyasının gündəmində olan bütün məsələləri öz üzərinə götürəcəyinə inanır.
“Düzdür, onun xarici siyasətdə kiminlə işləyəcəyi hələ məlum deyil. Dövlət Departamentinin rəhbəri kimin olması önəmlidir. Yadınızdadır ki, Trampın son prezidentliyi dövründə Dövlət Departamentinin demək olar ki, yarısı istefa vermişdi və kadr çatışmazlığı yaranmışdı. Bu dəfə də belə olacağına şübhəm yoxdur.
Daha az Avropa o deməkdir ki, Avropa İttifaqı məcburən daha müstəqil olmaq və geosiyasi vahid kimi formalaşmaq şansına malik ola biləcək. Gəlin görək bunu necə edirlər. Böyük Britaniya olmadan Avropa İttifaqı çətin anlar yaşayacaq, çünki daxili fərqlər də nəzərə alınmalıdır”.
“Cənubi Qafqaz Bayden administrasiyası üçün şəxsi hekayəyə çevrilib”
“Ukrayna, Yaxın Şərq və Cənubi Qafqaz – Bayden administrasiyasının böyük əhəmiyyət verdiyi bu üç mövzu həll olunmamış qaldı. Ukrayna ilə hər şey aydındır, Yaxın Şərq İsraildir, burada da hər şey aydındır. Lakin Bayden administrasiyası və dövlət katibi Blinken şəxsən Cənubi Qafqaza çox diqqət yetirirdi. Qafqazın cənubu onlar üçün şəxsi hekayəyə çevrilib.
Məsələn, mən hətta təəccübləndim ki, keçən il – Yaxın Şərq böhranının pik dövründə, Blinken bu regionun ölkələrinin paytaxtlarına şatl-turlar edərkən – onun Əliyevə və Paşinyana zəng vurmağa vaxt tapması xəbəri çıxdı. Yaxud bu yaxınlarda, seçkilərdən əvvəl prezident Bayden Cənubi Qafqaz dövlətlərinin başçılarına məktub göndərərək, ilin sonuna qədər sülh sazişinin tezliklə bağlanmasına çağırıb. Bütün bunlar, bu məsələnin Bayden və Blinken üçün şəxsi hekayə olduğunun göstəricisidir”.
“Trampın “başqalarının etmədiyini mən edəcəm” kompleksi üstünlük təşkil edəcək”
“Şübhəsiz ki, Tramp prezidentliyinin ilk günlərindən Baydenin başa çatdıra bilmədiyi məsələlərdə nəticələr əldə etməyə çalışacaq. Uğurlu olub-olmamasından asılı olmayaraq, o, tezliklə bunlardan uzaqlaşacaq və öz şəxsi hekayəsini axtaracaq. Şimali Koreya mövzusunu və onun ilk prezidentliyi dövründə Kim Çen Inla görüşünü xatırlayın. Bu, Tramp üçün vacib idi – ondan əvvəl heç kimin edə bilmədiyi bir şey etdiyini göstərməsi üçün.
Trampın Ukrayna ilə bağlı fikirləri aydındır. O, nəyin bahasına olursa olsun, barışıq tərəfdarıdır. Son ay yarım-iki ayda biz artıq gördük ki, Qərb barışıq tərəfdarıdır, lakin Ukrayna üçün əlverişli şərtlərlə. Düşünürəm ki, bu müzakirə daha da artacaq. Ukrayna isə diqqətini bu şərtlərə cəmləməli olacaq – Aİ-yə üzvlük, NATO… Hərçənd NATO artıq alınmasa da, Aİ ilə cəhd etmək mümkündür.
Yaxud Rusiya Çin istiqamətində Trampı çox incidərsə, o zaman Rusiya da çətin anlar yaşayacaq. Yəni onun iki həddi var – ya nəyin bahasına olursa olsun barışıq və bu nəticə verməsə, Baydenin təmin etmədiyi tədarük. Yəni “əvvəlkilərin etmədiyini edəcəm” kompleksi qalib gələcək”.
“Tramp üçün Cənubi Qafqazda praqmatizm ən vacib olacaq”
“Bölgəmizdə düşünürəm ki, müəyyən aktivlik olacaq. Bu, Dövlət Departamentinə kimin təyin olunmasından asılı olacaq. Demokratlar kimin təyin ediləcəyini proqnozlaşdıra bilərdilər – ən azı Kamala Harrisin milli təhlükəsizlik üzrə müşaviri Fil Qordon namizədlərdən biri idi. O, əvvəlki administrasiyanın dövründə konkret olaraq bizim rayonda işləmiş şəxsdir. İndi Trampın Dövlət Departamentinə kimi təyin edə biləcəyini söyləmək çətindir.
Təbii ki, dini məsələnin təsiri olacaq, ermənilər vəziyyətə təsir göstərməyə çalışacaqlar. Bəs hansı ermənilər? Bu da çox vacib sualdır.
Əgər Paşinyanın tərəfdarları Bayden administrasiyası ilə və diaspordan demokratlarla daha çox ünsiyyət qurmuşdularsa, bu gün Trampın erməni kilsələrinin daha radikal liderləri ilə təması faktdır. Digər tərəfdən, bunların hamısı dini, ideoloji elementlərdir.
Əgər Paşinyan əvvəllər Amerikanı öz demokratikliyi ilə cəlb edirdisə, indi artıq başqa üsullarla işləyəcəklər – ona xas olmayan üsullarla. Dindar olmadığına görə kilsə onun üçün çox da vacib deyil və o, təbii rəqiblərinin fikirlərini nəzərə almalı olacaq.
Amma regiona ümumi yanaşma daha praqmatik olacaq. Birincisi, ABŞ üçün çox uzaqdır. İkincisi, İsrail konteksti və İran konteksti həlledici rol oynayacaq. Tramp üçün əminəm ki, praqmatizm hər şeydən üstün olacaq. Yəni, onlar mühasiblərin əvvəllər etdiyi kimi, sadəcə olaraq çötkəni götürüb, sayacaqlar. Bu bizə nə verir? Orta Asiyaya çıxış. Orada nə əldə edirik? A, B, C, D əldə edirik. Bəs bunları haradan əldə edirik? Azərbaycan-Gürcüstan yolu vasitəsilə. Vəssalam. Azərbaycanın mövqeyi təbii olaraq möhkəmlənəcək.
Həm Qərbdəki, həm də Şərqdəki xarici oyunçular üçün regionun geosiyasi və geoiqtisadi məzmunu Azərbaycan və Gürcüstan tərəfindən 95 faiz yerinə yetirilir.
Ona görə də məncə, biz Birləşmiş Ştatlarda “xristian birliyi” və s. kimi informasiya qabığının şahidi olacağıq, lakin qərarlar praqmatik əsasda qəbul ediləcək”.
