Tbilisidən Əliyev və Paşinyanın tarixi görüşünə baxış
Gürcü ekspertlər Əliyev-Paşinyan görüşü barədə
Vaşinqtonda ABŞ prezidenti Donald Trampın vasitəçiliyi ilə Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan və Azərbaycanın prezidenti İlham Əliyev sülh sazişinin əsas parametrlərini razılaşdırdılar.
Bu görüşü beynəlxalq siyasətçilər və ekspertlər “tarixi” adlandırırlar, bu təkcə Azərbaycan və Ermənistan arasında münaqişəyə son qoymaq imkanını açmır, həm də Cənubi Qafqazda qüvvələr balansını tamamilə dəyişir.
Bu proses regional birliyin mümkünlüyü və Cənubi Qafqaza vahid, sabit məkan kimi yeni marağın yaranması deməkdir.
Lakin bu prosesdə Gürcüstan haradadır? Bu tarixi razılaşma Gürcüstan üçün nə deməkdir?
- Azərbaycan və Ermənistan arasındakı Sülh Sazişinin mətni paylaşılıb
- “Üçüncü tərəfin nəzarəti olmayacaq” — Ermənistanın xarici işlər naziri “Trampın marşrutu” proqramı barədə
- Vaşinqton görüşündən sonra: Zəngəzur dəhlizi razılaşması və buna qarşı səsləndirilən fikirlər
Gürcüstan üçün iqtisadi itkilər
Vaşinqton görüşünün əsas məqamlarından biri Azərbaycanı Naxçıvan muxtariyyəti ilə birləşdirəcək və Ermənistan ərazisindən keçməli olan tranzit yol layihəsidir.
Bu yol illərdir iki ölkə arasında mübahisə predmetidir.
Azərbaycan onu Zəngəzur dəhlizi adlandırır və illər boyu yolun Ermənistan ərazisindəki 40 km-lik hissəsinin ekstraterritorial olmalı olduğunu israr edirdi.
Ermənistan bildirir ki, bu, ölkənin suverenliyi məsələsidir və o, öz ərazisində hər şeyə özü nəzarət edəcək.
Problemin həlli Vaşinqtondakı görüşdə tapıldı.
Yolun həmin hissəsinə ABŞ-Ermənistan birgə şirkəti nəzarət edəcək, marşrutun özü isə “Tramp marşrutu” (Trump route for international peace and prosperity, qısaca TRIPP) adlandırılıb.
Bu yol Gürcüstanı yan keçəcək və gürcü ekspertlər bunu ölkə üçün doğrudan da ağrılı itki sayırlar.
Gürcüstanın Böyük Britaniyadakı səfiri Giorgi Badridze “Listen” adlı YouTube kanalındakı müzakirədə bildirib ki, Gürcüstan 1990-cı illərdən onu regional münaqişələrdən qoruyan və Qərb üçün strateji əhəmiyyət təmin edən statusunu itirir.
“Yeni bir yol çəkilir və o, artıq Gürcüstandan keçmir. Ölkənin Azərbaycanla Ermənistanı, deməli, Mərkəzi Asiyanı Qərb bazarları ilə birləşdirmə sahəsində əvvəlki monopoliyası yoxdur”, — deyə Badridze bildirir.
Politoloq Gia Nodia bu mövqe ilə razıdır, lakin əlavə edir ki, iqtisadi itkilərə baxmayaraq, Gürcüstan yenə də bu razılaşmadan qazanır:
“Aydın bir çatışmazlıq var: Qafqazdan keçən tranzit marşrutlarında eksklüzivliyi itiririk. Bu doğrudur, çünki bizim eksklüzivliyimiz müəyyən dərəcədə məhz bu həll olunmamış münaqişəyə əsaslanır.
Amma bu məntiqi davam etdirsək, belə çıxır ki, biz Ermənistan və Azərbaycanın daim bir-biri ilə müharibə vəziyyətində olmasını arzulamalıyıq.
Bu, çox dar və perspektivsiz baxışdır. Beləliklə, sırf iqtisadi baxımdan axınların bir qismi başqa istiqamətə yönələ bilər və biz müəyyən gəlirləri itirə bilərik.
Ancaq sonda bu bizim üçün sərfəlidir, çünki Rusiyanın məğlubiyyəti deməkdir.”
- “Rusiya Ermənistanın iqtisadiyyatını başqalarının əli ilə dağıtmağa çalışır, o ‘başqa əl’ isə Gürcüstandır.” Mövqe
- Xarici siyasət amilləri heç də “Gürcü Arzusu”nun xeyrinə dəyişmir. Mövqe
Rusiyanın təsirinin azalması və ABŞ-ın regiona qayıdışı
Ümumilikdə, gürcü ekspertlərin fikrincə, bu sazişin əsas və ən mühüm nəticəsi odur ki, Rusiya regiona təsir göstərməsinin başlıca mexanizmlərindən birindən, Qarabağ münaqişəsindən məhrum olub.
“Rusiyanın Cənubi Qafqazdakı təsiri strateji baxımdan ilk növbədə Qarabağ münaqişəsinə söykənirdi. Həll olunmamış qaldıqca o, Kremlin əsas təsir rıçaqı idi”, — Gia Nodia deyir.
“ABŞ-ın iştirakı və sazişin imzalanması Rusiyanın üstünlüyü haqqında mifin yenidən dağıldığı deməkdir. Bu isə uzunmüddətli perspektivdə Qərbin regiondakı rolunun güclənməsi şanslarını artırır.
Erməni-azərbaycan münaqişəsinin Moskvada deyil, Vaşinqtonda həll olunması ən azından bu mərhələdə regiondakı geosiyasi düzəni radikal şəkildə dəyişir.
“Moskva regionda öz əsas məziyyətini itirdi, ABŞ isə əsas oyunçuya çevrildi”, — ekspert hesab edir.
Nodia əlavə edir ki, ilkin olaraq belə bir vəziyyətin mümkün olmasının səbəbi Türkiyənin güclənməsi olub:
“Türkiyənin dəstəyi olmadan Azərbaycanın hərbi yolla ərazi bütövlüyünü bərpa edib-etməyəcəyi bəlli deyildi və sonda məhz bu, sülh sazişinin əsasına çevrildi.”
Təhlükəsizlik perspektivi: üstünlüklər və çatışmazlıqlar
Ekspertlər həmçinin hesab edirlər ki, iqtisadi itkilərə baxmayaraq, Ermənistanla Azərbaycan arasında münaqişənin dayanması Gürcüstanın təhlükəsizliyi üçün birbaşa riskləri azalda bilər.
“İki qonşu ölkə müharibə aparanda həmişə münaqişənin sizin ərazinizə keçməsi ehtimalı var. İndi isə böyük ehtimalla bu risk aradan qalxıb”, — beynəlxalq münasibətlər üzrə mütəxəssis Sandro Şaraşenidze deyir.
Gia Nodia bununla razıdır və o da hesab edir ki, Gürcüstan üçün regionda sülhün bərqərar olması və ölkələrin Qərbyönlü mövqelərə sadiq qalması daha yaxşıdır:
“Strateji baxımdan, uzunmüddətli perspektivdə bizim üçün üç ölkədən ikisinin bir-biri ilə vuruşmadığı və heç birinin Rusiyayönlü olmadığı bir regionda yaşamaq daha yaxşıdır, çünki onların Rusiyayönlü meylləri böyük ölçüdə məhz öz aralarındakı münaqişələrdən güc alır”, — Nodia deyir.
Rusiyanın “məğlubedilməzliyi” mifinin aradan getməsi və Gürcüstan üçün yeni reallıq
Ekspertlərin sözlərinə görə, Ermənistanla Azərbaycan arasındakı sülh prosesi Gürcüstan üçün ikili xarakter daşıyır.
- Bir tərəfdən, regional sabitlik və Rusiyanın zəifləməsi strateji baxımdan müsbətdir;
- digər tərəfdən, mövcud hakimiyyət şəraitində ölkənin bu yeni reallıqdan öz maraqları naminə istifadə etmək üçün resursları yoxdur.
“Gələcəkdə Gürcüstanın Qərblə münasibətləri bərpa etməsi mümkün olsa, bu yeni qüvvələr balansı bizim xeyrimizə ola bilər. Amma bu gün indiki hakimiyyətlə biz bu şansdan yararlana bilməyəcəyik”, — Şaraşenidze hesab edir.
Eyni zamanda ekspertlər vurğulayırlar ki, hakim “Gürcü Arzusu” partiyası dövründə bu dəyişiklik Gürcüstan üçün iqtisadi və geosiyasi təcrid təhlükəsi də yaradır:
“Bu gün Cənubi Qafqazda Rusiyanın müttəfiqi kimi yalnız Gürcüstan qəbul olunur. Bu təcrid Rusiyanın Gürcüstandan Ermənistan və Azərbaycana qarşı istifadə etmək cazibəsini gücləndirir”, — deyə narahatlığını Giorgi Badridze bölüşür.
Analitiklər qeyd edirlər ki, illər ərzində Gürcüstan öz tranzit əhəmiyyətini siyasi alver alətinə çevirib ki, sülh sazişi çərçivəsində bu, faktiki olaraq mümkün olmayacaq.
Gia Nodianın sözlərinə görə, Vaşinqton sazişi bir daha aydın göstərdi:
“Gürcüstanın strateji uğursuzluğu ondadır ki, ölkəyə Bidzina İvanişvili hakimlik edir.”
“Əgər düşünürüksə ki, həmişə bu hökumətin əlində olacağıq, onda regionda və dünyada nə baş verməsindən asılı olmayaraq, hər şey bizim məğlubiyyətimiz olacaq”, — ekspert qeyd edir.
Lakin, onun fikrincə, Vaşinqton sazişi Bidzina İvanişvili rejimini dolayı yolla da zəiflədir.
“O, [İvanişvili] başqa şeylərlə yanaşı, cəmiyyətdə formalaşmış praqmatik siyasətçi obrazına söykənirdi: Rusiya düşmən ola bilər, amma o güclü olanda, Qərb isə regionla maraqlanmayanda başqa çıxış yolu yoxdur.
Lakin ABŞ-ın vasitəçiliyi ilə Qarabağ münaqişəsinin tənzimlənməsi Rusiyanın məğlubedilməzliyi barədə mifi bir daha dağıdır.
Rusiya yalnız rəqibləri zəif olanda güclüdür. Ermənistanla Azərbaycan arasında sülh avtomatik olaraq Rusiyanın təzyiq rıçaqlarını itirməsi deməkdir”, — Nodia deyir.
Onun sözlərinə görə, belə şəraitdə “Gürcü Arzusu”nun təbliğatına sağlam düşüncəli insanın gözündə öz Rusiyayönlü kursunu “praqmatik” əsaslandırmaq xeyli çətin olacaq.
“Regionda Rusiyanın son dayaq nöqtəsinə çevrildiyimizi etiraf etmək ağrılıdır. Amma bu, Trampın günahı deyil. Təkrar edirəm: bu rejimin əlində bizim üçün heç nə sərfəli olmayacaq.
Bu saziş Rusiyanın və onun gürcü tərəfdaşlarının maraqlarına ziddir, lakin obyektiv olaraq elə Gürcüstanın özünə sərfəlidir”, — Nodia hesab edir.
Trampın rolu: siyasi imicini bərpa etmək cəhdi
Bundan başqa, ekspertlər həmfikirdirlər ki, bu prosesdə Trampın da öz siyasi marağı var.
“O, Rusiya-Ukrayna müharibəsinə son qoya bilmədi, amma Azərbaycanla Ermənistan arasında 35 illik münaqişə tənzimlənsə, özünü “sülh prezidenti” kimi təqdim etmək imkanı yaranacaq”, — Nodia hesab edir.
Analitiklər əlavə edirlər ki, Trampın məqsədi Gürcüstanın maraqları ilə üst-üstə düşə bilər, yəni ABŞ-ın regiondakı təsirini gücləndirmək və Rusiyanı zəiflətmək.
Gürcü ekspertlər Əliyev-Paşinyan görüşü barədə
