"Sülh müqaviləsi Bakının "Qərbi Azərbaycan" tezisindən imtinasını nəzərdə tutur": Yerevandan rəy
Azərbaycan-Ermənistan arasında sülh sazişi
Ermənistan və Azərbaycanın xarici işlər nazirləri Vaşinqtonda sülh sazişini paraflayıblar. Sülh müqaviləsinin mətni tərəflər tərəfindən hələ martda tam olaraq razılaşdırılmışdı. Lakin bundan sonra Bakı onun imzalanması üçün ön şərtlər irəli sürdü.
Onlardan biri artıq yerinə yetirilib. Söhbət ATƏT-in Minsk qrupunun fəaliyyətinin dayandırılması məsələsinə dair ATƏT-ə birgə müraciətdən gedir. Bu qurum Qarabağ münaqişəsinin tənzimlənməsi ilə məşğul olurdu. İkinci şərt isə qalıb: Ermənistan konstitusiyasının dəyişdirilməsi. Bakıda hesab edirlər ki, orada Azərbaycana qarşı ərazi iddiaları öz əksini tapır.
Yerevan bildirir ki, Ermənistan konstitusiyasında ərazi iddiaları kimi qəbul edilə biləcək ifadələr yoxdur. Orada Müstəqillik Bəyannaməsinə istinad var və həmin sənəddə Ermənistan SSR Ali Soveti ilə Dağlıq Qarabağın Milli Şurasının “Ermənistan SSR ilə Dağlıq Qarabağın birləşdirilməsi haqqında” birgə qərarından bəhs olunur. Bakı bunu ərazi iddiası sayır.
İlham Əliyev Vaşinqton görüşündən sonra da Ermənistan konstitusiyasının dəyişdirilməli olduğunu israr edir.
Ermənistan hakimiyyəti konstitusiyanın dəyişdirilməsini ölkənin daxili işi hesab edir. Eyni zamanda, konstitusiya dəyişikliyi kontekstində preambuladan Müstəqillik Bəyannaməsinə istinadın çıxarılması məsələsinin də nəzərdən keçirilə biləcəyini istisna etmirlər.
Dəyişikliklər referendumla təsdiqlənməlidir və ölkə qanunvericiliyinə görə referendum 2027-ci ildən tez keçirilə bilməz. Azərbaycan bu bənddə israr etməyə davam edərsə, imzalama təxminən iki il sonraya qalacaq.
Bu arada, artıq paraflanmış və Ermənistan XİN-inin dünən dərc etdiyi sülh sazişi mətnində Azərbaycan tərəfinin narahatlıqlarını tamamilə aradan qaldıran müddəalar yer alır.
Onlardan biri belə deyir ki, tərəflər “bir-birinə qarşı ərazi iddiaları yoxdur və gələcəkdə belə iddialar irəli sürməyəcəklər.”
Digərində isə deyilir ki, “tərəflərdən heç biri bu sazişin icra olunmamasına haqq qazandırmaq üçün öz daxili qanunvericiliyinin müddəalarına istinad edə bilməz.”
Bunu Ermənistan hakimiyyəti saziş mətninin dərcindən əvvəl də dəfələrlə bildirib.
“Siyasi konyunktura elə görünür ki, sülh sazişi yalnız konstitusiya referendumu keçirildiyi halda bağlanacaq. Və bəli, mən təhlükə görürəm ki, nəzəri cəhətdən bu referendum Ermənistanda keçirilə bilər, amma qəbul edilməyə bilər”, — politoloq Areq Koçinyan JAMnews-a deyib.
O hesab edir ki, artıq sazişin imzalanması konstitusiya referendumu ilə şərtləndirilir. Və bu halda, onun sözlərinə görə, yalnız vətəndaşların bunu dəstəkləyəcəyinə ümid etmək qalır.
Artıq dərc olunmuş sülh sazişi mətninin bəzi maddələrinə verilən şərhlər.
- “Tərəfdaşsız tanqo”: Azərbaycan niyə Ermənistanla sülh müqaviləsi imzalamır?
- “Bakının tələblərinin altına saatlı bomba döşənib” – ermənistanlı analitik
- Azərbaycan və Ermənistan arasındakı Sülh Sazişinin mətni paylaşılıb
Politoloq Areq Koçinyanın şərhi
“Azərbaycan müxtəlif ssenarilərə hazırlaşır”
MADDƏ II Tərəflər təsdiq edirlər ki, bir-birinə qarşı ərazi iddiaları yoxdur və gələcəkdə belə iddialar irəli sürməyəcəklər. Tərəflər digər Tərəfin ərazi bütövlüyünü və ya siyasi birliyini tam və ya qismən dağıtmaq və ya pozmaq məqsədi daşıyan hər hansı hərəkətləri, o cümlədən belə hərəkətlərin planlaşdırılmasını, hazırlanmasını, təşviqini və dəstəyini həyata keçirməyəcəklər.
“Bakı “Qərbi Azərbaycan” tezisindən imtina etməlidir, çünki sülh sazişi məhz bunu nəzərdə tutur.
Son iki ildə Azərbaycan “Qərbi Azərbaycan” narrativini irəli sürməyə başlayıb. Bunun altında demək olar ki, Ermənistanın bütün ərazisi nəzərdə tutulur. Azərbaycan hakimiyyəti vaxtaşırı “azərbaycanlıların bu tarixi vətənlərinə qayıdışı” məsələsini gündəmə gətirir. Elə İlham Əliyevin özü də dəfələrlə buna bənzər bəyanatlarla çıxış edib: “Bu ərazidə heç vaxt Ermənistan olmayıb. İndiki Ermənistan bizim torpağımızdır. Mən bunu deyəndə hər dəfə mənə irad bildirirlər, irad bildirməyə cəhd edirlər ki, guya mənim ərazi iddialarım var. Mən bunu tarixi həqiqət kimi deyirəm.”
Cavab olaraq Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan arabir deyir ki, erməni tərəfinin Azərbaycan tərəfindən ərazi iddiaları güman etməsi üçün əsasları var. O hesab edir ki, “Qərbi Azərbaycan” tezisi Ermənistanın ərazi bütövlüyünə birbaşa qəsddir: “Qərbi Azərbaycan — sadəcə Azərbaycanın qərb regionlarıdır. Ermənistan ərazisində Qərbi Azərbaycan ola bilməz.”
Bu tezi iki cür qəbul edə bilərik:
- o, Qarabağ ermənilərinin, ümumən isə münaqişənin müxtəlif mərhələlərində müxtəlif illərdə Azərbaycandan zorla köçürülmüş ermənilərin hüquqlarına qarşı əks narrativ kimi yaradılıb,
- həqiqətən Ermənistanın bütün ərazisini ələ keçirib onu “Qərbi Azərbaycan” elan etmək istəyirlər.
Bu iki versiyadan hansının həmin narrativin real səbəbi olduğunu demək hazırda mümkün deyil. Mən hətta düşünmürəm ki, Bakıda məhz hansı olduğuna dair qərar verilib. Bu, bir çox amillərdən asılıdır.
Ermənistandan fərqli olaraq, Azərbaycan eyni zamanda bütün ssenarilərə hazırlaşır: həm müharibəyə, həm sülhə, həm də nə sülh, nə müharibə vəziyyətinə. “Qərbi Azərbaycan”la bağlı ritorika da hadisələrin inkişafından asılı olaraq müxtəlif cür istifadə oluna bilər.
Qeyd etmək lazımdır ki, hər halda məhz bu məqamda sülh ssenarisi əhəmiyyətli dərəcədə inkişaf edir və irəlilədilir.”
“Aİ-nin müşahidə missiyasını yenidən istiqamətləndirmək olar”
MADDƏ VII Tərəflər onların ümumi sərhədi boyunca hər hansı üçüncü tərəfin qüvvələrini yerləşdirməyəcəklər.
“Qeyd edək ki, söhbət müşahidəçilərin indi dərhal getməsindən yox, sülh sazişi imzalanacağı, ratifikasiya olunacağı və qüvvəyə minəcəyi dövrdən gedir. Aİ-nin müşahidə missiyası hələlik fəaliyyət göstərir və missiyasını davam etdirəcək.
Aİ-nin mülki müşahidə missiyası Azərbaycanla sərhədi Ermənistan tərəfindən müşahidə edir. Və hakimiyyətin və sərhəd bölgəsi sakinlərinin bildirdiyinə görə, sərhəddə vəziyyəti xeyli sabitləşdirib.
Əlbəttə, əvvəlcə sərhəd deyəndə nəyi nəzərdə tutduğumuzu anlamaq lazımdır. Adətən yaşıl sərhəd anlayışı nəzərdə tutulur, yəni birbaşa sərhəd xəttindən 1 km-ə qədər olan ərazi. Nəzəri olaraq, əgər Avropa İttifaqının müşahidə missiyası patrulunu sərhəd xəttindən 1 km aralıda davam etdirsə, bu artıq sərhəd deyil.
Amma əgər həqiqətən sülhün bərqərar edilməsi, dövlətlərarası münasibətlərin inkişafı yoluyla gediriksə, buna, yəqin ki, artıq ehtiyac qalmayacaq. Bu halda Avropa İttifaqı ilə missiyanın yenidən istiqamətləndirilməsi barədə tez bir zamanda razılaşmaq lazım olacaq. Elə razılaşmaq gərək olacaq ki, o, Ermənistanda qalsın, amma başqa işlə məşğul olsun. Məsələn, Silahlı Qüvvələrin islahatlarına kömək etsin.”
“Məhkəmələrə skeptik yanaşıram”: beynəlxalq iddiaların geri götürülməsi barədə
MADDƏ XV Saziş qüvvəyə mindikdən sonra bir ay ərzində Tərəflər hər hansı bir hüquqi müstəvidə onlar arasında bu Sazişin imzalanmasından əvvəl mövcud olan bütün dövlətlərarası iddiaları, şikayətləri, etirazları, iradları, icraatları və mübahisələri bu Sazişin qüvvəyə mindiyi gündən bir ay ərzində geri çəkəcək, xitam verəcək və ya hər hansı bir formada həll edəcəklər. Bir-birinə qarşı bu cür iddiaları, şikayətləri, etirazları, iradları və icraatları başlatmayacaq, və tərəflərdən hər hansı birinə qarşı hər hansı digər üçüncü tərəfin başlatdığı bu kimi iddia, şikayət, etiraz, irad və icraatlara hər hansı bir formada cəlb olunmayacaqlar.
“Beynəlxalq hüquqi proseslərə, məhkəmələrə çox skeptik yanaşıram. Xatırlatmaq istəyirəm, azərbaycanlıların Laçın dəhlizini açması barədə məhkəmə qərarı var idi. Bu bizə nə ilə kömək etdi?
Tərəflər arasında danışıqlar zamanı biri nəsə güzəştə gedir, digəri nəsə əldə edir. Daim bir “alver” gedir.
Mənim fikrimcə, bu hüquqi proseslərin hamısı danışıqların müəyyən mərhələsində Ermənistanın əlində oyun kartı olub. Və həmin məntiq daxilində onlardan istifadə olunmalıdır.
Amma ciddi şəkildə elə düşünmək ki, “Qarabağ ermənilərin torpağıdır, onlar orada yaşamalıdır” qənaətinə gələn bir məhkəmə olacaq və Azərbaycan da etirazsız bu qərarı icra edəcək… Məncə, insan bu hüquqi proseslərə nə qədər inanmaq istəsə də, bu qədər ildən sonra anlamaq olardı ki, dünya belə işləmir.”
Saziş daha çox zəmanət verir
“Doğrusunu desəm, Ermənistanın bütün kartlarının masaya qoyulduğunu düşünmürəm. Və Aİ-nin müşahidə missiyası hələ Ermənistan sərhədindən getməyib, məhkəmə prosesləri də başa çatmayıb.
Sülh sazişi hələ imzalanmayıb. Ermənistanın artıq bu güzəştləri etdiyini demək bir qədər düzgün olmaz. Bu güzəştləri sülh sazişi imzalananda hüquqi baxımdan etməyə məcbur olacağıq.
Bundan başqa, saziş 100 faiz sülh zəmanəti verməsə də, Aİ-nin müşahidə missiyasından və ya məhkəmə proseslərindən qat-qat böyük zəmanətdir.”
“Separatizm” termini və qarabağlılar
MADDƏ VIII Tərəflər dözümsüzlük, irqi nifrət və ayrıseçkilik, separatizm, zorakı ekstremizm və terrorizmin bütün təzahürlərini pisləyirlər və özlərinin müvafiq yurisdiksiyaları çərçivəsində bu hallarla mübarizə aparacaqlar və özlərinin bununla bağlı müvafiq beynəlxalq öhdəliklərinə əməl edəcəklər.
“Rəsmi Yerevan Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü tanıyır və heç bir halda bu ərazi bütövlüyünə qarşı hərəkətlərin, proseslərin həyata keçirilməsinə kömək göstərməyəcək.
Separatizm deyiləndə tərəflər konkret nəyi nəzərdə tuturlar? Hazırda bu suala cavab vermək mənim üçün çətin olacaq. Sadə səbəbdən: tərəflər hələ xüsusi komissiyalar yaratmalıdır, onların iclasları baş tutmalıdır. Tərəflər bir çox terminlər üzrə ümumi məxrəcə gəlməlidirlər. Bu isə hələ görülməmiş bir işdir.”
“Qapalı qapılar arxasındakı danışıqlar”: əsirlər məsələsi və Trampın xahişi
Sazişdə Azərbaycanda saxlanılan erməni əsirlərin qaytarılması ilə bağlı müddəalar yoxdur. Lakin Vaşinqton görüşü zamanı Donald Tramp baş nazir Paşinyanla Bakıda saxlanılan “23 erməni xristian” barədə danışıb. ABŞ prezidenti onların azad edilməsi üçün Əliyevdən xahiş edəcəyini deyib.
“Humanitar kontekstdə başqa məsələlər müzakirə olunur: itkin düşənlər, zorla yoxa çıxmalar. Bakıda saxlanılan erməni əsirlərinə gəlincə. Məncə, müəyyən məqamdan etibarən Yerevan başa düşdü ki, açıq proseslər zamanı nəyəsə nail olma ehtimalı qapalı qapılar arxasında aparılan danışıqlardan qat-qat azdır.
Son əsir qaytarılmaları qapalı proseslər, məxfi razılaşmalar nəticəsində baş verib.
Zaman göstərəcək, Trampın xahişi ilə nə mümkündür, nə yox. Ümid edirəm, mövcud konyunkturada bu mümkündür. Bundan da önəmlisi, bu, ABŞ-ın nə dərəcədə real şəkildə cəlb olunduğunun, siyasi məsələləri həll etmək iradəsinin mühüm göstəricisinə çevriləcək.
Regionumuzda kimsənin göstərişlərinin yerinə yetirilməsi üçün şəxsiyyətin nüfuzu çox önəmlidir. Görək, bu məsələdə ABŞ prezidentinin sözü Bakı üçün nə qədər dəyərlidir.”
Azərbaycan-Ermənistan arasında sülh sazişi
Azərbaycanda xəbərlər
