Rəy: “Bakı təhlükəsizliyi düşünsəydi, Yerevanla praktiki təminatlar barədə razılığa gələ bilərdi”
Nikol Paşinyanın məqaləsinə sülhçü fəalın baxışı
Nikol Paşinyanın məqaləsini şərh edərkən Sevinc Səmədzadə deyir ki, əgər əsas narahatlıq təhlükəsizlik olsaydı, Bakı Ermənistanla praktik zəmanətləri razılaşdıra bilərdi.
Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyanın martın 4-də “Armenpress” saytında Cənubi Qafqazdan tranzit marşrutlarının necə açılacağına dair proqram xarakterli məqalə dərc edib.
İstər Azərbaycan Xarici İşlər Nazirliyi, istərsə də müstəqil ekspertlər Paşinyanın təkliflərini səthi hesab edir və mühüm suallara, o cümlədən bu yollara kimin nəzarət edəcəyi və üçtərəfli hökumətlərarası bəyanatda yer alan Rusiyanın rolunun nədən ibarət olması kimi suallara cavab vermədiyini deyirlər.
Azərbaycanın sülh strategiyası: Texniki problemlər, yoxsa strateji üstünlük?
Sülh fəalı və araşdırmaçı Sevinc Səmədzadə “JamNews”a deyir ki, Azərbaycanın sülh müqaviləsini imzalamamaq səbəbi texniki məsələlərin həll olunmaması ilə bağlı yox, strateji üstünlüyünü qorumaqla bağlıdır.
O düşünür ki, liberal dünya nizamının süqut etdiyi və transaksional diplomatiyanın (yəni uzunmüddətli öhtəliklər və dəyərlər yox, qısamüddətli qazanclar əsasında qurulan əlaqələr) üstünlük təşkil etdiyi hazırkı şəraitdə Azərbaycan militarizm vasitəsilə regional hegemoniyasını möhkəmləndirməyə çalışır:
“Ermənistanı davamlı zəif vəziyyətində saxlamaqla, Bakı düşünür ki, siyasi, iqtisadi və ərazi güzəştlərini daha da genişləndirə bilər və dayanıqlı sülhə ehtiyac olmadan istədiyi şərtləri diqtə edə bilər.
Bu yanaşma Azərbaycanın geosiyasi strategiyasına tam uyğun gəlir. Belə ki, Bakı, infrastruktur, ticarət yolları və enerji dəhlizləri üzərində nəzarəti saxlamaqla, özünü Cənubi Qafqazda əsas güc kimi möhkəmləndirməyə çalışır.
Yəni əslində, Əliyev rejimi sülh müqaviləsinin imzalanmasında maraqlı deyil. Çünki sülh müqaviləsinin imzalanması Bakı üçün hərbi təhdidlərdən və diplomatik təzyiqlərdən alət kimi istifadə etmək imkanlarını məhdudlaşdıracaq”.
Araşdırmaçının sözlərinə görə, razılaşdırılmayan bəndlər, Ermənistan-Azərbaycan sərhədindən üçüncü ölkənin qüvvələrinin çıxarılması və beynəlxalq məhkəmələrdə Azərbaycana qarşı iddialardan imtina edilməsi, məsələsini Azərbaycan tərəfi bilərəkdən açıq saxlayır ki, danışıqları uzatsın və Ermənistanın suverenliyini zəiflətsin.
Onun fikrincə, Avropa İttifaqının Ermənistandakı missiyasının dayandırılması və ya Ermənistanın hərbiləşdirilməsinin dayandırılması tələbini irəli sürən Azərbaycan, eyni zamanda, Türkiyə və İsrail kimi dövlətlərlə hərbi-strateji tərəfdaşlığını möhkəmləndirir:
“Bu isə demilitarizasiya ilə bağlı iddiaları, əslində, yalnız Ermənistana qarşı yönəldiyini göstərir”.
“Ermənistanın hüquqi iddialardan imtina etməsi tələbi isə Azərbaycanın etnik təmizləmə və müharibə cinayətlərinə görə beynəlxalq hüquqi məsuliyyətdən yayınmaq cəhdidir.
“Zəngəzur dəhlizi” məsələsi isə sadəcə bir logistika layihəsi deyil, Azərbaycanın Ermənistan ərazisində eksteryitorial nəzarət əldə etməyə çalışmasının göstəricisidir.
Bütün bu məsələlər sülhə real maneə deyil, Azərbaycanın hegemonluq strategiyasının bir hissəsidir və bu vasitələrlə Bakı Ermənistan üzərində siyasi təzyiqi qoruyub saxlayır”.
Aİ missiyasının dayandırılması və Azərbaycana qarşı hüquqi iddialar
Sevincin dediklərinə əsasən, Azərbaycanın əsas narahatlıqları Cənubi Qafqazda dominant güc statusunu təmin etmək, Əliyev rejiminin davamlılığını qorumaq və regional enerji-ticarət marşrutlarını geosiyasi təsir alətinə çevirməkdən ibarətdir.
O deyir ki, sülhün gecikdirilməsi Azərbaycan üçün hərbi təhdidlərdən diplomatik vasitə kimi istifadə etməyə və daxildə repressiv nəzarət mexanizmlərini gücləndirməyə imkan yaradır.
“Əliyev rejimi ölkədaxili müxalifəti yatırmaq üçün müharibə ritorikasından davamlı istifadə edir, siyasi rejimə etiraz edənləri “satqın” kimi qələmə verir. Ona görə sülh müqaviləsinin imzalanması bu nəzarət mexanizmini zəiflədə bilər.
Bundan əlavə, Azərbaycan Avropa İttifaqına enerji tədarükçüsü kimi strateji rolunu artıraraq və Çinin “Bir Kəmər, Bir Yol”, Rusiyanın “Şimal-Cənub” və Türkiyənin “Orta Dəhliz” layihələrinə inteqrasiya edərək öz iqtisadi və siyasi üstünlüklərini gücləndirmək istəyir. Qlobal güc balanslarının dəyişdiyi bir dövrdə – xüsusilə Ukrayna müharibəsi və yeni çoxqütblü rəqabət fonunda – Azərbaycan münaqişəni açıq saxlamaqla öz mövqeyini möhkəmləndirmək və müxtəlif tərəflərdən maksimum güzəştlər əldə etmək niyyətindədir”.
Sülh prosesinin uzadılmasının daxili və xarici siyasət nöqteyi-nəzəri
Araşdırmaçı düşünür ki, Azərbaycanın strategiyası əsasən təzyiq və məcburetmə üzərində qurulsa da, realpolitik baxımından onun gecikdirmə taktikasını məntiqli hesab etmək olar. O deyir ki, beynəlxalq institutların təsir gücünün azaldığı və hüquqi tənzimləmələrin zəiflədiyi bir dünyada, Azərbaycan hərbi üstünlüyündən istifadə edərək Ermənistanı daha əlverişli şərtlərlə sülhə məcbur etməyə çalışır.
“Təhlükəsizlik aspektindən baxıldıqda, Bakı sülh prosesini uzatmaqla sərhədlərin demilitarizasiyası və tranzit marşrutlarına dair daha güclü zəmanətlər əldə edə biləcəyini düşünür.
Eyni zamanda, Azərbaycanın enerji ixracından istifadə edərək siyasi güzəştlər qazanmaq imkanı var və gecikdirmə strategiyası bu mövqeyi daha da gücləndirir.
Daxili siyasət baxımından isə sülh prosesinin uzadılması Əliyev rejiminin millətçi ritorikadan istifadə edərək daxili legitimliyini qorumasına kömək edir.
Qısamüddətli perspektivdə bu taktika Bakının və Əliyevin lehinə işləyə bilər. Lakin uzunmüddətli sabitliyin olmaması regionda davamlı gərginliyə yol açacaq, eyni zamanda da Əliyevin düşünyünü “ömürlük” legitimliyi sual altına qoyacaq”.
“Azərbaycanın bu məsələdəki mövqeyi göstərir ki, o, münaqişənin davamlı olmasını istəyir”
Sevinc diqqətə çatdırır ki, Paşinyanın təklifi – əgər Azərbaycan sürücüləri Ermənistan ərazisində narahatlıq hiss edirlərsə, yükdaşımaların Türkiyə nəqliyyat vasitələri ilə həyata keçirilməsi – Bakı üçün məqbul bir kompromis ola bilər.
“Lakin Azərbaycanın bu təklifi qəbul etməyəcəyi ehtimalı yüksəkdir, çünki onun əsas məqsədi sadəcə təhlükəsiz tranzit təmin etmək deyil, “Zəngəzur dəhlizi” üzərində tam nəzarət əldə etməkdir. Əgər Azərbaycanın real narahatlığı yükdaşımaların təhlükəsizliyi ilə bağlı olsaydı, bu cür kompromis həll yolunu qəbul edərdi”.
O hesab edir ki, Bakı bu təklifi rədd etməklə özünün əsl məqsədini, yəni təhlükəsizlik və logistika məsələlərini siyasi təzyiq alətinə çevirmək istəyini ifşa edir.
“Bu isə Azərbaycanın regional iqtisadi və geosiyasi üstünlüyünü artırmaq üçün nəqliyyat infrastrukturundan strateji vasitə kimi istifadə etmə taktikası ilə üst-üstə düşür.
Azərbaycanın bu məsələdəki mövqeyi göstərir ki, münaqişənin davamlı olması onun siyasi məqsədlərinə xidmət edir və tranzit məsələsi yalnız daha geniş hegemonluq strategiyasının bir hissəsidir”.
“Əgər əsas narahatlıq təhlükəsizlik olsaydı, Bakı Ermənistanla praktik zəmanətləri razılaşdıra bilərdi.
Lakin üçüncü tərəfin, xüsusilə də Rusiyanın nəzarətinin tələb olunması, Azərbaycanın əsl məqsədinin təhlükəsiz transit olmadığını sübut edir.
Yəni daha geniş baxdıqda, Azərbaycanın hakim elitası imperialist güclərin – Türkiyə, Rusiya, Çin və Qərbin “sadiq tərəfdaşı” rolunda çıxış edir və rejiminin davamlılığını regional sabitlikdən, insanların rifah və təhlükəsizliyindən üstün tutur.
Bununla da bu rejim üçün nəzarətdə saxlaya bildiyi qeyri-sabitlik tam razılaşdırılmış bir sülh müqaviləsindən daha sərfəlidir”.
Xatırlatma:
2020-ci ilin sentyabrında Azərbaycan və Ermənistan silahlı qüvvələri arasında 44 günlük İkinci Qarabağ müharibəsi baş verib. Nəticədə, Azərbaycan Qarabağın bir hissəsinə və ətraf 7 rayona nəzarəti bərpa edib.
2023-cü ilin sentyabrın 19-da Azərbaycan Qarabağda lokal hərbi əməliyyat keçirib. Sentyabrın 28-də separatçı “Dağlıq Qarabağın (Artsax) Prezidenti” Samvel Şahramanyan “respublika”nın buraxılması barədə fərman imzalayıb və bu qərarı 19 sentyabr 2023-cü ildən sonra yaranmış vəziyyətlə əlaqələndirib.
2023-cü il oktyabrın 15-də Prezident İlham Əliyev Xankəndidə çıxışında Azərbaycanın öz suverenliyini tam bərpa etdiyini, Qarabağ probleminin bitdiyini və münaqişənin sona çatdığını bildirib.
Hal-hazırda Qarabağda separatçıların “prezidenti” olmuş Arkadi Gukasyan, Bako Sahakyan, Arayik Harutyunyan, sabiq “xarici işlər naziri” Davit Babayan, “parlament sədri” David İşxanyan, generallar Lyova Mnatsakanyan və David Manukyan da daxil olmaqla 14 nəfər Azərbaycanda həbsdədir və Bakıda onların məhkəmə prosesi keçirilir.
Azərbaycanla Ermənistan arasında isə hələ də sülh müqaviləsi imzalanmayıb.
