Rəy: "Ermənistan Rusiyanın TRIPP layihəsində iştirak edə bilməyəcəyinə işarə edir"
Rusiyanın TRIPP layihəsində iştirakı
Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan Rusiya prezidenti Vladimir Putinlə görüşdə TRIPP layihəsini (Trump route for international peace and prosperity — “Beynəlxalq sülh və rifah naminə Tramp marşrutu”) müzakirə edib. Sankt-Peterburqda keçirilən görüşdə o bildirib ki, Ermənistan və ABŞ bu layihənin icrası ilə bağlı “çox konstruktiv ikitərəfli danışıqlar” aparır.
Söhbət Azərbaycanın Naxçıvan eksklavını Ermənistan ərazisindən keçməklə ölkənin əsas hissəsi ilə birləşdirəcək marşrutdan gedir. Bir neçə il ərzində Yerevan və Bakı bu məsələ üzrə razılığa gələ bilmirdi. Azərbaycan “Zəngəzur dəhlizi” adlandırdığı yolun verilməsini tələb edirdi. Ermənistan hakimiyyəti isə bütün yolların blokdan çıxarılmasına hazır olduqlarını bildirir, lakin bu ərazi üzərində suveren hüquqların itirilməsini nəzərdə tutan “dəhliz” termini ilə razılaşmırdı.
Yalnız avqustun 8-də Vaşinqtonda Ermənistan və Azərbaycan liderləri razılığa gələ biliblər. Onlar yolun Ermənistanın suveren nəzarəti altında qalacağı və ABŞ-ın blokdan çıxarılma prosesinə biznes tərəfdaşı kimi qoşulacağı barədə razılıq əldə ediblər. Bu səbəbdən layihə danışıqlarda vasitəçi olan tərəfin adına uyğun olaraq “Tramp marşrutu” adlandırıldı.
“Bu, regionumuz üçün həqiqətən çox böyük və məzmunlu dəyişikliklərdir. Burada Rusiya ilə ikitərəfli münasibətlərimizlə bağlı da bir çox nüanslar var”, – deyə Paşinyan görüşün əvvəlində jurnalistlər hələ zalda olarkən təfərrüata varmadan bildirib.
Keçən həftə Rusiya Xarici İşlər Nazirliyinin MDB ölkələri üzrə Dördüncü departamentinin direktoru Mixail Kalugin bu mövzuya toxunub. O qeyd edib ki, Rusiya “erməni tərəfdaşlarla […] Rusiyanın mümkün iştirakını müzakirə etmək üçün məsləhətləşmələr aparmağa” hazırdır. Bunun ardınca Yerevandan sərt cavab gəlib. Parlamentin vitse-spikeri Ruben Rubinyan Rusiyanın TRIPP-də mümkün iştirakının müzakirə olunmadığını bəyan edib.
Politoloq Robert Gevondyan hesab edir ki, Paşinyanın danışdığı nüanslar “Tramp marşrutu”nun özü ilə deyil, onun davamı ilə bağlıdır. Yəni söhbət Yerasxdan Naxçıvan sərhədinə və Gümrüdən Türkiyə sərhədinə qədər dəmir yolunun tikintisindən gedir.
“Ermənistan hakimiyyəti Rusiyaya göstərməyə çalışır ki, onun iddia edə biləcəyi maksimum budur”, – deyə Gevondyan JAMnews-a bildirib.
Ermənistanın dəmir yolu rus şirkətinin konsessiya idarəçiliyinə verilib. 2008-ci ildə “Rusiya Dəmir Yolları” ilə Ermənistan arasında dövlətə məxsus “Ermənistan Dəmir Yolu”nun “Cənubi Qafqaz Dəmir Yolu”na idarəçiliyə verilməsi ilə bağlı müqavilə imzalanıb. “Cənubi Qafqaz Dəmir Yolu” ASC “Rusiya Dəmir Yolları” ASC-nin 100 faiz törəmə şirkətidir.
Analitikin sözlərinə görə, 2008-ci il sazişi Rusiya şirkətinin TRIPP-də iştirakını nəzərdə tutmur. Sənədə əsasən, “Cənubi Qafqaz Dəmir Yolu”nun idarəçiliyinə yalnız mövcud infrastruktur və şirkətin özünün inşa edəcəyi obyektlər verilir. O xatırladır ki, “Tramp marşrutu” Rusiya tərəfindən tikilməyəcək. Bu səbəbdən həmin marşrutdan keçən dəmir yolunun idarəçiliyinin RF-ə verilməsindən söhbət gedə bilməz.
“Rusların Ermənistanın idarəçiliyi onlara verəcəyini istəməsi sadəlövhlük olardı. Ermənistan və ABŞ-ın dəmir yolunun tikintisi üçün birgə şirkət yaradıb, sonra onun idarəçiliyini RF-ə verəcəyi ehtimalı azdır”, – deyə politoloq vurğulayıb.
- Rəy: “Bakı təhlükəsizliyi düşünsəydi, Yerevanla praktiki təminatlar barədə razılığa gələ bilərdi”
- Paşinyan Bakıya Qarabağ ermənilərinin qayıdışı və “Qərbi Azərbaycan” mövzusunun bağlanmasını təklif edir
- Ermənistan və Azərbaycan nəyi müzakirə ediblər: Qarabağ münaqişəsinin tənzimlənməsinə dair sənədlər dərc olunub
Paşinyan və Putinin yeni marşrutlarla bağlı son açıqlamaları
“Keçən görüşümüzdə siz müxtəlif istiqamətlər üzrə birgə işləyə biləcəyimiz məsələləri qaldırmışdınız. Mən köhnə marşrutların bərpasını, Ermənistanın sərhədlərini açan yeni marşrutların yaradılmasını nəzərdə tuturam”, – deyə Putin Paşinyana bildirib.
Ermənistanın baş naziri cavabında qeyd edib ki, Rusiyadan gələn qatarlar artıq Azərbaycan ərazisindən keçməklə Ermənistana daxil olur:
“Yeni imkanlar açılır. Artıq ölkəmizdə bəzi digər dəmir yolu sahələrinin bərpası ilə bağlı gündəlik də, demək olar ki, formalaşıb. Xüsusilə İcevan, Yerasx və Axurik istiqamətlərini nəzərdə tuturam. Bunlar Ermənistanı Azərbaycanla, Azərbaycanın əsas hissəsini Naxçıvanla və Türkiyə ilə birləşdirən dəmir yollarıdır.
Kifayət qədər aktiv siyasi proses gedir. Bu dəmir yollarının açılması ilə bağlı artıq siyasi qərarların mövcud olduğunu deyə bilmərəm. Amma düşünürəm ki, vəziyyət artıq o nöqtəyə çatıb ki, hazırlıq işlərinə başlamaq lazımdır”.
Şərh
Politoloq Robert Gevondyan hesab edir ki, Ermənistan TRIPP-in məntiqi davamına fəal şəkildə hazırlaşır. Bunun üçün, xüsusilə, Yerasxdan Naxçıvan sərhədinə və Gümrüdən Türkiyə sərhədinə qədər olan dəmir yolu sahələrinin yenidən qurulması zəruridir.
“Bu sahədə dəmir yolumuz var. O, Rusiya şirkəti olan Cənubi Qafqaz Dəmir Yolu tərəfindən idarə olunur. Lakin bu, tam funksional deyil. Yerasx-Yerevan və Yerevan-Gümrü sahələri mövcuddur. Gümrüdən Ermənistan-Türkiyə sərhədinə və Yerasxdan Naxçıvana qədər olan sahələr bərpa edilməlidir”, – deyə o bildirir.
Gevondyan əmindir ki, Ermənistanın baş naziri Putinlə görüşdə məhz bu sahələrlə bağlı “nüansları” müzakirə edib.
Niyə bu halda bütün kommunikasiyaların blokdan çıxarılmasını nəzərdə tutan “Sülh kəsişməsi” layihəsi deyil, məhz TRIPP-in müzakirə edildiyi sualına politoloq belə cavab verib:
“”Tramp marşrutu”nun iki davam variantı mövcuddur: Türkiyənin tikməyi planlaşdırdığı Qars-Naxçıvan dəmir yolu və Yerasx-Gümrü dəmir yolu. “Sülh kəsişməsi” isə daha genişmiqyaslı prosesdir və daha çox diqqət və resurs tələb edir. “Tramp marşrutu” və mənim danışdığım məntiq isə yaxın gələcəkdə həyata keçirilə bilən daha konkret proqramdır”.
“Sülh kəsişməsi” Ermənistan hökumətinin təşəbbüsüdür. Bu təşəbbüs regiondakı kommunikasiyaların bütün istiqamətlər üzrə blokdan çıxarılmasını nəzərdə tutur. “Layihənin məqsədi şərq ilə qərbi, şimal ilə cənubu birləşdirməkdir. O, iqtisadi və mədəni əlaqələrin möhkəmləndirilməsi yolu ilə siyasi dialoqa töhfə verəcək”, – deyə xarici işlər naziri Ararat Zurabyan layihənin mahiyyətini izah edib.
Politoloqun fikrincə, Ermənistan “Tramp marşrutu”nda maraqlı olan ölkələrin tələbatını qarşılamaq üçün yüksək buraxıcılıq qabiliyyətinə malik dəmir yollarının yaradılmasına can atmalıdır:
“Mövcud dəmir yolu ilə yükdaşımalar zamanı sürətin 35-40 km/saatdan artıq olmaması tövsiyə olunur. Halbuki, məsələn, Türkiyədə fəaliyyət göstərən və Azərbaycanda tikilən dəmir yollarında sürət 100-120 km/saatadək çata bilir”.
Gevondyan hesab edir ki, əgər Rusiya blokdan çıxarılma prosesində iştirak etmək və yükdaşımalarından iqtisadi fayda əldə etmək istəyirsə, Cənubi Qafqaz Dəmir Yolunu böyük işlər gözləyir.
“Rusiya modernləşdirmə aparmağa, tikinti və yenidənqurma işləri görməyə, Ermənistanla əməkdaşlıq etməyə və birgə fayda əldə etməyə razılaşarsa, siyasi qərar qəbul olunacaq. Yəni ABŞ-ın TRIPP çərçivəsində Sünikdə razılaşdığı şərtlərlə razılaşarsa”, – deyə o izah edir.
Bununla belə, analitik Moskvanın sabotaj yolunu seçə biləcəyini də istisna etmir. Onun sözlərinə görə, Ermənistanda yüksək keyfiyyətli dəmir yollarının mövcudluğu Rusiya üçün “geosiyasi baxımdan sərfəli deyil”:
“Kremldə üstünlük təşkil edən düşüncə tərzini və postsovet məkanında gedən proseslərə münasibətini nəzərə alsaq, böyük ehtimalla Rusiya bir əldə bir neçə qarpız tutmağa çalışacaq və nəticədə hamısını itirəcək”.
O, İcevan-Qazax istiqamətinə də toxunub və vurğulayıb ki, bu yol fəaliyyətə başlayarsa, “Şərqlə Qərb arasında tarixdə ən qısa quru yolu”na çevriləcək.
“Azərbaycanda artıq deyilir ki, Bakı Qazaxdan Ermənistan sərhədinədək olan dəmir yolunu qısa müddətdə təmir edə bilər. Bu, yüklərin sürətlə Ermənistan sərhədinə çatdırılmasına imkan verər. Bu istiqamət bizim üçün həyati əhəmiyyət daşıya bilər”, – deyə Robert Gevondyan bildirib.
Onun fikrincə, həm Yerasx və Axurik, həm də İcevan istiqamətlərində Moskvanın dəmir yolunun yenidən qurulması və tikintisində iştirak imkanları var. Rusiya bu yollara sərmayə qoya və bundan fayda əldə edə bilər. Lakin politoloq hesab edir ki, RF-in daha çoxuna iddia etməsi və nəticədə hər şeyi itirməsi ehtimalı daha yüksəkdir.
Rusiyanın TRIPP layihəsində iştirakı
