"Qərbi Azərbaycan" yenidən gündəmdədir: Narrativi Azərbaycan höküməti maliyyələşdirib
“Qərbi Azərbaycan” yenidən gündəmdə
“OC Media”da yayımlanan məqalədə deyilir ki, Azərbaycan Prezident Administrasiyasının sızan sənədlərinə əsasən, hökumət “Qərbi Azərbaycan” narrativinin beynəlxalq müstəvidə yayılmasını birbaşa koordinasiya edib və maliyyələşdirib.
Rəsmi ritorikada bu konsepsiya Ermənistandan qovulmuş azərbaycanlıların “təhlükəsiz və ləyaqətli qayıdışını” təmin etməyə yönəlmiş humanitar təşəbbüs kimi təqdim olunur. Lakin həm yerli, həm də xarici ekspertlər bu kampaniyada açıq irredentist (ərazi iddiasına əsaslanan) niyyətlər görürlər.
Sızan sənədlərin ortaya çıxardığı faktlar
Müstəqil media orqanı “OC Media” Azərbaycan Prezident Administrasiyasından sızmış bir sıra sənədləri əldə edərək təhlil edib.
Bu materiallar göstərib ki, “Qərbi Azərbaycan” narrativinin beynəlxalq arenada təşviqi birbaşa Prezident Administrasiyasının nəzarəti və maliyyəsi ilə həyata keçirilir, baxmayaraq ki, formal olaraq ön planda Qərbi Azərbaycan İcması (QAİ) adlı qeyri-hökumət qurumu dayanır.
Sənədlərə istinadən qurum yazır ki, Azərbaycan hakimiyyəti bu kampaniyanı “xarici legitimlik” görüntüsü ilə yaymaq üçün sistemli addımlar atıb. Beynəlxalq konfranslar təşkil etmək, PR məsləhətçiləri cəlb etmək, təbliğat materialları hazırlamaq kimi fəaliyyətlərin hamısı birbaşa Prezident Administrasiyasının koordinasiyası ilə gerçəkləşib.
Sızan sənədlərdə əksini tapan məlumatlardan biri 2023-cü ilin sonunda Bakıda keçirilmiş genişmiqyaslı beynəlxalq konfransa aiddir. 2023-cü il 5-6 dekabr tarixlərində Bakıda baş tutan “Qayıdış hüququ – Ermənistandan zorla çıxarılan Azərbaycanlılar üçün ədalətin təşviqi” mövzulu konfrans “Qərbi Azərbaycan” narrativinin qlobal tanıdılması üçün əsas tribuna kimi planlaşdırılıb.
Hökumət bu tədbirə 109 min manatdan (təxminən 65 min dollar) çox maliyyə ayırıb, vəsait qonaqların oteldə yerləşdirilməsi, audiovizual çəkiliş, brendinq və “virtual Qərbi Azərbaycan” platformasının yaradılması kimi işlərə sərf edilib. Konfransa Avropa, Asiya və Yaxın Şərqdən 34-ə yaxın xarici iştirakçı – akademiklər, analitiklər və siyasətçilər dəvət olunub. Hətta Rusiya Prezidenti Vladimir Putinin keçmiş müşaviri statusunda bir nümayəndə belə iştirak edib.
Sənədlər göstərir ki, Strateji Kommunikasiyalar Mərkəzi adlı dövlət maliyyəli quruma xüsusi tapşırıq verilərək konfrans materiallarını “Virtual Qərbi Azərbaycan” portalında yerləşdirmək və tədbirin nəticələrini beynəlxalq mediaya ötürmək işi həvalə olunub.
Bu cür intensiv səylərə baxmayaraq, “OC Media”nın qeydinə görə, konfransın beynəlxalq əks-sədası zəif olub. Əcnəbi iştirakçıların çox az hissəsi öz ölkələrinə döndükdən sonra bu barədə ictimai fikir bildirib və dünya mediasında geniş işıqlandırma olmayıb. Bunun əvəzində, konfrans zamanı və ondan dərhal sonra Azərbaycanın dövlət mətbuatı xarici qonaqların “Qərbi Azərbaycan” ideyasını dəstəkləyən açıqlamalarını yaymaqla məşğul olub.
Hökumət nümayəndələri layihəni yenə də uğurlu sayıb və 2024-cü ildə eyni formatda növbəti beynəlxalq konfransı keçiriblər. Sənədlərdən məlum olur ki, bu ikinci tədbirə Qərb universitetlərindən və media qurumlarından yeni simalar qatılıb və “xüsusi təşəkkür üzvlüyü” adlı rəmzi sertifikatlar təqdim olunaraq xarici iştirakçıların kampaniyanın təbliğinə verdikləri dəstək təqdir olunub.
Hətta sülh sazişi paraflanandan sonra da…
Leqal statusuna görə ictimai birlik olan Qərbi Azərbaycan İcması dövlət dəstəyi ilə öz fəaliyyətini ölkə xaricinə də daşıyır. 2025-ci ilin avqustunda, Vaşinqtonda sülh sazişi paraflanandan sonra Azərbaycan bir sıra müxalifət mediasında parlamentdəki “Qərbi Azərbaycan” işçi qrupunun ləğv olunacağı barədə şayiə yayılarkən, QAİ bunu dərhal təkzib edib və həmin xəbəri informasiya təxribatı adlandırıb.
Oktyabrın ayında isə ADA Universitetinin maliyyə dəstəyi ilə “Qərbi Azərbaycan” adlı kitab nəşr olunub, eyni zamanda Polşada ATƏT-in illik insan hüquqları konfransı çərçivəsində Azərbaycan nümayəndə heyəti bu mövzuda xüsusi müzakirə sessiyası təşkil edib. Həmin tədbirdə Ermənistan və bəzi beynəlxalq QHT təmsilçiləri Azərbaycana irad tutaraq “Qərbi Azərbaycan” mövzusunun yenilənmiş ərazi iddialarını təbliğ etdiyini bildiriblər.
Oktyabr ayının sonunda isə QAİ Almaniyada orada fəaliyyət göstərən diaspora təşkilatları ilə birlikdə “Qərbi Azərbaycan” mövzusunda maarifləndirici forum keçirib. Ardınca oxşar bir tədbir Brüsseldə təşkil olunub və Azərbaycan KİV-ləri bu tədbirlərə 120-dən artıq iştirakçının qatıldığını vurğulayıblar.
QAİ sədri, millət vəkili Əziz Ələkbərli həmin günlərdə iddia edib ki, “Ermənistanın Azərbaycan və onun Prezidenti ilə hesablaşmaqdan başqa yolu yoxdur, əks halda Ermənistan dövlətinin mövcudluğu təhlükə altına düşər”. Yəni rəsmi Yerevan bütün şərtlərlə, o cümlədən “Qərbi Azərbaycan”dan olan insanların geri qaytarılması ilə razılaşmasa, ölkə suverenliyini itirə bilər.
“OC Media” sözügedən araşdırma çərçivəsində həm Azərbaycan Prezident Administrasiyasına, həm də Qərbi Azərbaycan İcmasına rəsmi müraciət göndərərək şərh almağa çalışsa da, hər iki qurum sorğunu cavabsız qoyub.
Narrativin rəsmi təqdimatı
Rəsmi izahatda Azərbaycan hökuməti təkidlə bildirir ki, “Qərbi Azərbaycan” konsepsiyasının məqsədi tarixi yurdlarından qovulmuş azərbaycanlıların öz doğma torpaqlarına geri qayıtmasını təmin etməkdir. 1988-1991-ci illərdə – SSRİ dağılan dövrdə Ermənistan SSR-də yaşayan yüz minlərlə azərbaycanlı zorla deportasiya edilmişdi. Bakı rəsmiləri məhz həmin insanların “təhlükəsiz və ləyaqətli şəkildə qayıdışı” üçün beynəlxalq ictimaiyyətdən dəstək istəyir, bunu sırf humanitar ədalət məsələsi kimi qələmə verir. Lakin hökumətin ritorikasında bu humanitar tezis tez-tez başqa mesajlarla müşayiət olunur.
Prezident Əliyev və digər rəsmilər “Qərbi Azərbaycan” ifadəsini işlədərkən Ermənistanın indiki ərazisinin əzəli Azərbaycan torpaqları olduğunu vurğulayır, Yerevanın bu qaçqınları geri qəbul etməməsini beynəlxalq hüquqa zidd addım və sülhə maneə kimi təqdim edirlər. Beləliklə, rəsmi təqdimatda “Qərbi Azərbaycan” həm hüquqi-humanitar iddia (qaçqınların qayıdışı) kimi, həm də tarixi-siyasi iddia (ərazinin tarixi mənsubiyyəti) kimi ikiqat çalarda çıxış edir.
2020-ci ildə II Qarabağ müharibəsindəki qələbədən sonra Azərbaycan hakimiyyəti “Qərbi Azərbaycan” narrativini yenidən gücləndirib. 1980-ci illərin sonlarında qaçqın icması kimi yaradılmış “Qərbi Azərbaycan İcması” 2022-ci ildə hökumət tərəfindən yenidən aktivləşdirilin, onun nizamnaməsi yeniləndi və adı rəsmi şəkildə rebrendinq olunub.
Elə həmin ilin oktyabrında Milli Məclis “Qərbi Azərbaycana qayıdı” siyasəti üzrə işçi qrupu təsis edib. 2022-ci ilin sentyabrında Azərbaycan-Ermənistan sərhədində baş vermiş hərbi toqquşmalar zamanı Prezident Əliyev açıq şəkildə Ermənistan ərazisindəki Zəngəzur və Yerevan bölgələrinin “tarixi Azərbaycan torpaqları” olduğu barədə bəyanatlar səsləndirib, beləliklə “Qərbi Azərbaycan” ritorikasını real hərbi üstünlüklə əlaqələndirib.
2022-ci ilin sonlarından etibarən Qarabağı Ermənistana birləşdirən Laçın dəhlizinin blokadası fonunda Əliyev bu mövzunu daha da qabardıb. 2023-cü ilin yanvarında isə dövlət mediasına müsahibəsində Ermənistanı azərbaycanlı qaçqınları qəbul etmədiyi üçün “faşist dövlət” adlandıraraq hədələyici ritorikanı ən yüksək səviyyədə təkrarlayıb.
“Qərbi Azərbaycan” yenidən gündəmdə
