“Qalibsiz oyunlar”: Ermənistanda qumar və oyun “qurbanları”
Ermənistanda qumar və qumarbazlar
Ötən il Ermənistanda qumara qoyulan pullar ölkə büdcəsinin gəlir hissəsini iki dəfə üstələyib. Son üç il ərzində oyunçuların sayı üç dəfə, mərclərin ümumi məbləği isə altı dəfə artıb.
Qumarın insanların həyatına necə təsir etdiyi, xüsusilə azyaşlılar arasında çılğınlığı dayandırmaq üçün hansı mexanizmlərin işlənib hazırlanması haqda. Bir ailənin hekayəsi.
- Doktor Akop və ya döyüşlər gedəndə kimi xilas edib, kimi etməyəcəyini düşünmürsən
- Müharibədən sağ çıxan gil ulağın hekayəsi
- Müharibə və mənim həyatım
“Qumarxanaya getmədikləri üçün qumarbaz olmadıqlarını düşünürlər”
Karton qutularla döşənmiş mənzilin dəhlizi onun nə qədər kiçik olduğunu vurğulayırmış kimi görünür. Və hazırkı sakinlərinə yad olduğunu dərhal göstərir.
“Bağışlayın, mənim hələ əşyaları yerləşdirməyə vaxtım olmayıb. Bu il üçüncü mənzilə köçürük”, – Maya (əsl adı deyil) deyir.
Qısa, demək olar ki, oğlansayağı saç düzümü ilə Maya yaşından daha gənc və daha cəsarətli görünür. Dəhlizdəki qutulardan yalnız biri açıqdır və içində onun hündürdaban ayaqqabıları var.
“İşdə nələrə dözməli olduğumu heç kim bilmir. Onlar təbii ki, boşandığımı bilirlər, bacardıqları qədər mənə dəstək olurlar. Amma mən utanıram, heç kimin bütün həqiqəti bilməsini istəmirəm. Buna görə də çalışıram ki, heç kim mənim hansı cəhənnəmdən keçməli olduğumu təxmin etməsin”, – deyir.
O, gələcək həyat yoldaşı ilə universitetdə tələbəlik illərində tanış olub. Toy uzun və gözəl romantikanın məntiqi davamı olub. Uğurlu, təhsilli, perspektivli cütlük beş il xoşbəxt yaşayıb. Heç kim hər şeyin necə alt-üst olduğunu fərq etməyib.
“İlk illərdə valideynlərimiz çox dəstək olurdular. Bir çox yeni evlənənlərdən fərqli olaraq, biz sıfırdan başlamalı deyildik. Valideynlərimiz hər şeyi edirdi ki, maddi problemimiz olmasın. Beynəlxalq təşkilatda işləyirdim, ərim Ermənistanda iri şirkətlərdən birinin meneceri idi. Kiçik, lakin sabit gəlir gətirən ortaq biznesimizi də qurduq.
Hər şey ərimin qumar biznesi ilə məşğul olan bir şirkətdən yeni iş təklifi alması ilə başladı. Mən buna qarşı idim, çünki qumar mənim üçün həmişə pis olub. Ancaq ailəmizi məhv edəcəklərini təsəvvür belə edə bilməzdim”, – deyə Maya xatırlayır.
Yeni işdə ərinə dərhal yüksək vəzifə verilib. Bir müddət sonra Maya onun özünü qəribə apardığını, əsəbiləşdiyini, tez özündən çıxdığını, telefona cavab verəndə otağı tərk etdiyini, evə gec qayıtmağa başladığını sezir.
“Mənə elə gəldi ki, onun həyatında başqa bir qadın peyda olub. İndi fikirləşirəm ki, xəyanət daha az pislik olardı, amma o vaxt bunu başa düşmürdüm. Həmişə düşünürdüm ki, mən müdrik qadınam, münasibətlərimiz heç vaxt o həddə çatmayacaq ki, ərimin telefonundan mesajları oxuyum”.
Amma o, nəinki mesajları oxumalı, həm də pullu proqramlar vasitəsilə ərinin telefon danışıqlarını dinləməli olur. Sonra Maya öyrənir ki, əri qumara aludə olub və külli miqdarda borc toplayıb:
“Bu vəziyyətə düşənə qədər hansı miqyasdan söhbət getdiyini anlamırdım. Öyrəndim ki, hər ikinci gəncin telefonunda uduşlu qumar proqramlarına rast gəlmək olar. İnsanlar divandan başını qaldırmadan ailələrini, canlarını, mallarını itirirlər.
Bu tələdir. Onlar elə bilirlər ki, qumarxanaya getmirlərsə, deməli, qumarbaz deyillər. Amma qumar deyilsə, bu nədir? Yadımdadır, ərimin nə qədər mərc etdiyini eşidəndə titrəyirdim: 50 min avro – bir mərc, çoxsaylı mərclərdən biri”.
Elə həmin axşam cütlük arasında ciddi söhbət olub. Məlum olub ki, ərin təqribən 230 min avro borcu var, ona görə təhdid edilir. Maya xatırlayır ki, onun ilk reaksiyası kömək etmək olub. Dərhal qərara gəldiblər ki, Mayanın babasından miras qalan evi satacaqlar. Valideynlərindən gizli olaraq Maya nənəsini evdəki torpağı satmağa inandırıb, lakin hələ də bu pul da kifayət etməyib.
“Mən ərimdən kreditorlarla danışmasını, vaxt istəməsini xahiş etdim. Mənzilin və torpağın satışından borcun bir hissəsini ödəmişdik. Növbə biznesimizin – kafenin satışında idi. Sanki, bütün bunlar onu ayıltmalı idi, amma iki aydan sonra artıq mənə zəng etdilər. Söhbətin hamısını təkrar deyə bilmərəm, amma deyə bilərəm ki, ərimin borclarını ödəməyi qətiyyətlə “xahiş etdilər”. Sonra mənim və onun valideynlərindən kömək istəməli oldum”.
Bütün borcları ödədikdən və ərinin oyunları buraxacağına dair növbəti vədindən sonra Maya qərara gəlib ki, bir müddət ölkəni tərk etsinlər – ərini bu mühitdən çıxarmağa dəyər deyə düşünüb. Onlar Fransada iki ay keçiriblər, burada ikinci uşaq dünyaya gətirməyə qərar veriblər – ailənin yenidən birləşməsi üçün:
“Biz qayıdanda artıq hamilə idim. Psixoloqa getdik, hər şey qaydasında idi, amma bir gün ərim evə gəldi və ona kömək etməyimi istədi. Mən hər şeyi başa düşdüm. Valideynlərimə zəng vurub qızımla əşyalarımı yığdım və getdim. Mən başa düşdüm ki, çox çətin olacaq – uşaqla, hamilə, heç bir dəstək olmadan.
Ancaq başqa seçim yox idi. Başa düşdüm ki, mən pis bir dairədəyəm: ya qalıb öz həyatımı və övladlarımın həyatını cəhənnəmə çevirəcəm, ya da kimin daha vacib olduğuna qərar verəcəm. Ər öz seçimini etdi – biz onun üçün vacib deyildik”.
“Problem var və getdikcə dərinləşir”
2021-ci ildə Ermənistanda təxminən 3,3 trilyon dram (təxminən 7,3 milyard dollar) məbləğində mərclər edilib. Bu göstərici Ermənistanda problemin olduğunu və getdikcə dərinləşdiyini göstərir – Parlamentin İqtisadi Məsələlər Komissiyasının sədr müavini Babken Tunyan deyir:
“Bu rəqəmin nə olduğunu izah etmək üçün belə deyim: Ermənistan büdcəsinin ötən il gəlir hissəsi təxminən 1,6 trilyon dram təşkil edib, yəni bu rəqəm büdcənin gəlir hissəsindən iki dəfə çoxdur. Mərclər və uduşlar arasındakı fərq təxminən 70 milyard dramdır [təxminən 150 milyon dollar], yəni insanlar 70 milyard dram itirib”.
Problemin həlli yollarının axtarışında ilin əvvəlində Milli Məclisdə iki layihə müzakirə olunub.
“Reklam haqqında” qanuna əlavə və dəyişikliklər edilməsi barədə qanun layihəsi artıq birinci oxunuşda qəbul edilib. Layihəyə əsasən, onların rəsmi internet saytları və ya inzibati binaları və qumar zalları, habelə Ermənistanla sərhəddəki keçid məntəqələri istisna olmaqla, radio, televiziya və onlayn rejimdə qumar müəssisələrinin və ya onlayn qumar oyunlarının, kazinoların, lotereyaların hər hansı reklamı qadağandır.
Bu layihənin əsaslandırılması göstəririr ki, 2020-ci ildə şəbəkədə tariflər 2018-ci ilə nisbətən altı dəfə, oyunçuların sayı isə üç dəfə artıb.
Digər layihə qumar, onlayn qumar və kazinolar haqqında qanunda nəzərdə tutulan dəyişikliklərə aiddir. Qanunun qəbulundan 10 gün sonra mərc dükanlarının hesablarının nağd şəkildə ödənilməsi qadağan ediləcək, yalnız nağdsız ödəniş qalacaq. Və bu, qanun layihəsinin müəlliflərinin fikrincə, sahəni daha nəzarətli edəcək və yetkinlik yaşına çatmayanların oyunlarda iştirakının qarşısını alacaq, çünki nağdsız bank əməliyyatları yalnız 18 yaşdan yuxarı şəxslər üçün mümkündür.
“Dərhal mütəxəssisə müraciət etmək lazımdır”
Qumarbazlıq psixi pozğunluq hesab edilir və kimyəvi olmayan asılılıq kimi təsnif edilir. Klinik nöqteyi-nəzərdən ekspertlər bunu qumar oyunlarına davamlı asılılıq kimi xarakterizə edirlər.
2020-ci ildən Səhiyyə Nazirliyinin dəstəyi ilə Milli Narkomaniyadan Müalicə Mərkəzində sosial-psixoloji xidmət tətbiq edilir və bu xidmət onlayn qumar oyunlarına patoloji aludəliyi olan şəxslərə də psixoloji yardım göstərir.
Mərkəzin direktoru, narkoloq Suren Nazinyan deyir ki, indiyədək yalnız 25 nəfər, əsasən yaxınlarının təkidi ilə dəstək üçün mərkəzə müraciət edib. Onların nə qədərinin asılılığa qalib gələ biləcəyini psixoloqlar deyə bilməzlər. Amma onlar əmindirlər ki, xəstələr nə qədər tez mütəxəssislərə müraciət etsələr, qalib gəlmək şansları bir o qədər çox olar.
“Kömək istəməyənə kömək etmək mümkün deyil”
Artıq üç ildir ki, Maya ərindən rəsmən boşanıb. Oğlu boşandıqdan bir neçə gün sonra dünyaya gəlib. Maya deyir ki, ailəsini xilas etmək istərdi, amma vicdanı təmizdir – o, mümkün olan hər şeyi edib:
“Psixoloqun köməyindən tutmuş başqa ölkəyə köçməyə qədər hər şeyi etdim. O, valideynlərindən oğulları ilə ciddi şəkildə danışmağı, onun ağlını başına toplamağı xahiş edib, lakin tezliklə başa düşüb ki, kömək istəməyən birinə kömək etmək mümkün deyil. Əgər insan problemi olduğunu dərk etmirsə, onu həll etmək mümkün deyil. O, heç bir asılılığın olmadığına, hər an dayana biləcəyinə əmin idi.
Sadəcə olaraq qərara gəldim ki, mənim həyatım və sağlamlığım, eləcə də övladlarımın həyatı və sağlamlığı növbəti boş cəhddən daha vacibdir. İndi uşaqlarla ünsiyyət qurur, çox yaxşı atadır, şikayət edə bilmərəm. Deyəsən, həyatını düzəldib – yeni iş, tezliklə ikinci dəfə ailə quracaq. Onun üçün sevinirəm, amma özüm üçün daha çox sevinirəm, çünki indi də uşaqlara baş çəkməyə gələndə telefonu elə qoyur ki, ekran görünməsin”.
Maya yenidən kirayə götürdüyü mənzili dəyişir. O, özünə vaxt tapıb qutularda gətirdiyi əşyaları yerbəyer etməyə söz verir. Yeni həyata başlamağı hədəfləyir. O, mənzil almaq üçün pul yığır və bir saniyə belə qərarından peşman olmadığını deyir.
Ermənistanda qumar və qumarbazlar
