Paşinyan Bakıya Qarabağ ermənilərinin qayıdışı və "Qərbi Azərbaycan" mövzusunun bağlanmasını təklif edir
Paşinyan qayıdış mövzusunu bağlamağı təklif edir
Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan Azərbaycanı Qarabağ ermənilərinin qayıdışı və “Qərbi Azərbaycan” məsələlərinin həllinə dair birgə yol xəritəsi hazırlamağa və bu mövzuları bağlamağa çağırır. Bakı 2022-ci ilin dekabrından etibarən “Qərbi Azərbaycana qayıdış” narrativini fəal şəkildə təbliğ edir və bununla az qala bütöv Ermənistan ərazisini nəzərdə tutur.
Erməni baş nazirinin təklifi Azərbaycanın Xarici İşlər Nazirliyinin son açıqlamasına cavabdır. Bakıda Ermənistan və Avropa İttifaqı arasında strateji tərəfdaşlıq haqqında sənəd narazılıq doğurub. Xüsusilə Azərbaycan sənəddəki “Azərbaycanın hərbi əməliyyatlarından sonra qaçqın düşmüş Qarabağ erməniləri” ifadəsini tənqid edib.
Paşinyan cavabında bildirib ki, Azərbaycan bir tərəfdən Ermənistan ərazisini nəzərdə tutaraq “Qərbi Azərbaycan” adlanan narrativi davam etdirir, digər tərəfdən isə Ermənistan-Avropa İttifaqı strateji tərəfdaşlıq sənədindəki ifadələrdən şikayətlənir.
Baş nazir xatırladıb ki, uzun müddətdir səsləndirdiyi mövqe dəyişməzdir: azərbaycanlıların Ermənistana və ermənilərin Azərbaycana qayıdışı məsələsi sülhə xidmət etmir.
“Və indi mən açıq şəkildə Azərbaycana həll yolu təklif etmək istəyirəm, çünki bizdə də [Ermənistanda] onlarda olduğu kimi bu məsələlərlə bağlı problemlər var və eyni dərəcədədir. Mən təklif edirəm ki, bu iki mövzunun paralel həlli üçün birgə yol xəritəsi qəbul edək. Mən bizim qarabağlılara da demişəm ki, onların qayıdışı real deyil. Əgər biz qayıdış ideyasını irəli sürməyə davam etsək, bu o demək olacaq ki, yenidən Qarabağ hərəkatına başlayırıq. Amma mən demişəm ki, biz bunu davam etdirməməliyik. Qarabağ hərəkatı başa çatıb və onu bərpa etmək cəhdləri heç bir fayda verməyəcək.
Digər tərəfdən isə Ermənistanda görürlər ki, Azərbaycan daima anlaşılmaz “Qərbi Azərbaycan” terminologiyasından istifadə edir. İndi biz anlamalıyıq ki, səbəb nədir, nəticə nədir. Mən indi birbaşa təklif irəli sürürəm: gəlin bu problemin həlli üçün yol xəritəsi hazırlayaq. Çünki bu məsələnin həlli uzunmüddətli strateji mənada hər cür münaqişə vəziyyətinin tam aradan qaldırılması deməkdir”, – deyə Nikol Paşinyan bəyan edib.
- Azərbaycanda “Sülh Körpüsü” təşəbbüsü barədə: “Əməkdaşlıq intensivləşdiriləcək”
- “Qərbi Azərbaycan” yenidən gündəmdədir: Narrativi Azərbaycan höküməti maliyyələşdirib
- Paşinyan hökuməti “Həqiqi Ermənistan” konsepsiyasını irəli sürür: cəmiyyətdə reaksiyalar
Kontekst
Ötən həftədən bəri Ermənistanın bütün ekspert çevrələri Azərbaycanın ziddiyyətli mövqeyini müzakirə edir. Media Bakının bir tərəfdən sülhün bərqərar edilməsi barədə açıqlamalarının, digər tərəfdən isə beynəlxalq ictimaiyyət vasitəsilə Yerevana təzyiq göstərmək cəhdlərinin nə anlama gəldiyinə dair erməni analitiklərin şərhlərini dərc edir. Erməni jurnalistləri sual edirlər ki, İlham Əliyevin Ermənistan istiqamətində daşınan yüklər üçün Azərbaycanın ərazisindən tranzitə icazə vermək barədə qərar qəbul etməsi, amma eyni zamanda Ermənistan ərazisini “Qərbi Azərbaycan” adlandırmağa davam etməsi necə başa düşülməlidir.
Erməni cəmiyyətində sual olunur ki, Bakı əslində nəyə hazırlaşır: sülhə, yoxsa müharibəyə?
Buna səbəb Bakıda keçirilən beynəlxalq konfransda Azərbaycanın prezidentinin çıxışı olub. Əliyev yenidən “Ermənistandan zorla qovulmuş azərbaycanlıların qayıdışı” məsələsini qaldırıb. Ermənistanda belə bəyanatlara həmişə kəskin reaksiya verilir və öz hakimiyyətlərindən cavab olaraq ermənilərin Azərbaycana qayıdışı məsələsini gündəmə gətirməyi tələb edirlər.
Belə hallarda Ermənistanda cəmiyyətdə hər zaman xatırladırlar ki, münaqişəyə qədər Ermənistanda yaşayan azərbaycanlılar getməzdən əvvəl öz mənzillərini satmaq və ya dəyişmək imkanına malik idilər. Üstəlik, onlar Ermənistandan 110 milyon dollar məbləğində kompensasiya alıblar. Bunun əksinə olaraq, ermənilər Bakıda və Sumqayıtda baş verən amansız qırğınlardan sonra Azərbaycanı tərk ediblər və heç bir kompensasiya məsələsi gündəmə gətirilməyib. Üstəlik, 2023-cü ildə 100 mindən çox qarabağlı erməni bütün əmlakını itirərək öz doğma yurdunu tərk edib.
Bu günədək Ermənistanın baş naziri həm Ermənistana, həm də Azərbaycana qayıdış məsələsinin sülhə xidmət etmədiyini bildirir və bu mövzunun müzakirəsinin təxirə salınmasını təklif edirdi. Lakin İlham Əliyev dövri qaydada “beynəlxalq hüquqa uyğun olaraq” azərbaycanlıların qayıdışı məsələsini qaldırırdı.
Bəzi erməni ekspertləri hesab edirlər ki, Yerevan Azərbaycan prezidentinin bəyanatlarının guya sadəcə daxili təbliğat üçün olduğuna cəmiyyəti inandırmağa çalışır və bu, səhv yanaşmadır. Onların çoxu əmindir ki, Əliyev “Ermənistana yeni təzyiq mərhələsi üçün ardıcıl siyasət qurur”. Bunu təsdiqləmək üçün xatırladırlar ki, Azərbaycanın prezidenti azərbaycanlıların qayıdışı tələbi ilə BMT strukturlarına müraciət edir.
Analitiklər ermənilərin hüquqlarının müdafiəsi və erməni mədəni irsinin qorunması ilə bağlı paralel tələb irəli sürmədiyinə görə Ermənistan rəhbərliyini tənqid edirlər.
Bakının strateji xətti “görməzlikdən gəlinməyəcək qədər məqsədyönlü və açıq” kimi qiymətləndirilir. Bir çox erməni politoloqu əmindir ki, “Yerevanın susması Bakını dayandırmayacaq, əksinə, öz əhalisində sülh yarandığına dair təhlükəli illüziya formalaşdıracaq”.
Politoloq Lilit Dallakyanın şərhi
Təktərəfli qaydada sülh qurmaq mümkün deyil
“Əliyevin siyasəti proqnozlaşdırılandır. Azərbaycanın prezidenti bütün platformalarda “azərbaycanlıların qayıdışı”ndan danışır, bunun üçün təşkilatlar yaradır və onları maliyyələşdirir, beynəlxalq konvensiyalara istinad edir. Ermənilər isə buna cavab olaraq “konfliktdən yayınmağa” üstünlük verirlər. Amma təktərəfli qaydada sülh qurmaq olmaz.
Əliyevin tələblərinin olmadığı fikri təhlükəli bir özünüaldatmadır. Tələb var: azərbaycanlıların qayıdışı. İstənilən imtina münaqişə üçün bəhanəyə çevriləcək və o zaman Əliyev belə deyəcək: “Avtomobillərlə yox, tanklarla qayıdacağıq”. Halbuki yaxınlarda bunun əksini demişdi: “Tanklarla yox, avtomobillərlə qayıdacağıq”.
Xarici oyunçular bizim yerimizə qərar qəbul edə bilməz. Əgər Ermənistan rəhbərliyi öz xalqının hüquqlarını, o cümlədən Artsax mövzusunu gündəmə gətirmirsə, Qərb Əliyevə təzyiq göstərməyəcək. Ermənistan deyir ki, sülh yaranıb, Avropa isə düşünür ki, niyə müdaxilə edib sülh prosesinə mane olsun”.
Gec partlayan mina kimi təhlükə
“Azərbaycanlıların Ermənistana qayıdışı prosesi başlayanda erməni xalqı susmayacaq. Bu, Paşinyan hakimiyyətinin altına qoyulmuş minadır. İndi Əliyevin bəyanatlarını daxili auditoriyaya hesablanmış boş sözlər sayanlar belə, həlledici anda susmayacaqlar, çünki bu, ölkənin təhlükəsizliyi məsələsidir.
Digər tərəfdən, burada təhlükəli bir assimetriya var. Biz Bakıdan, Sumqayıtdan və vaxtilə ermənilərin qovulduğu digər Azərbaycan şəhərlərindən ermənilərin qayıdışından danışsaq belə, aydındır ki, heç kim ora qayıtmayacaq.
Amma azərbaycanlılar gələcək. Onlar yaxşı anlayırlar ki, ermənilər qarşıdurmaya getməyəcək, heç bir təhlükə olmayacaq.
Ona görə də məhz qarabağlı ermənilərin qayıdışını tələb etmək lazımdır. Artsaxlılar təhlükəsizlik zəmanəti alarlarsa, qayıdacaqlar. Əliyev də yaxşı bilir ki, beynəlxalq normalara görə məsələlər xalqların qovulması yolu ilə həll olunmur. Gec-tez artsaxlılar qayıtmalıdır.
Söhbət nə Bakıdan, nə Sumqayıtdan gedir. Və xüsusilə də vaxtilə ermənilərin qovulduğu Naxçıvandan getmir. O vaxt məsələləri SSRİ həll edirdi, beynəlxalq hüquq formalaşmamışdı. Bolşeviklər regionda ABŞ-ın olmadığı şəraitdə türklərlə anlaşmaya gedir və bunu ermənilərin maraqları hesabına edirdilər. İndi vəziyyət fərqlidir.
Bu anlayış dünyada da mövcuddur. Qərb də, Rusiya da bəyanatları, qətnamələri humanizmə görə yox, öz maraqlarına görə qəbul edir: Azərbaycana təzyiq rıçaqları saxlamaq üçün. Ermənistan bundan dividend əldə etməlidir, açarları böyük oyunçulara verməməlidir. Əliyev artsaxlıların qayıdışından qorxur: Paşinyan əbədi deyil, Rusiya isə bu məsələni hər zaman gündəmdə saxlayacaq, əks halda regionda onluq bir iş qalmayacaq.
Bu baxımdan, Ermənistan hakimiyyəti öz mövqelərini müdafiə etməyə borcludur.
Söhbət Artsaxın geri qaytarılmasından getmir. Amma qarabağlı ermənilərin hüquqları və mədəni irs məsələsində susmaq olmaz. Bir neçə gün əvvəl Artsaxda daha bir kilsə vandalizmə məruz qaldı.
Əgər Yerevan beynəlxalq instansiyalarda fəal işləsəydi, bu, Bakının iştahını cilovlayardı. Amma Əliyev müqavimətin olmadığını görür və onun tələbləri yalnız artır. Eyni məntiq Rusiya-Ukrayna müharibəsində də işləyir: cəbhədə irəliləyiş Moskvadan gələn tələbləri artırır, müqavimət isə danışıqlardan danışmağa məcbur edir.
Bu baxımdan, mən Ermənistan hakimiyyətinin mövqeyini pisləyirəm. Hesab edirəm ki, Əliyevin bəyanatları həm Ermənistanda apatiyanı qorumaq üçün bizə, həm də xarici oyunçulara ünvanlanıb. Onlarla bağlı məqsəd budur: Vaşinqton səfərinin əhəmiyyəti yoxdur [orada Trampın vasitəçiliyi ilə sülh sazişi paraflanmışdı]. Eyni uğurla o, maraqlarının daha çox nəzərə alınacağı başqa bir yerə də gedə bilər”.
Ermənistanda seçkiöncəsi vəziyyət
“Ermənistan hökumətinin “biznes və ticarət sülhə gətirib çıxaracaq” konsepsiyasına bel bağlaması şübhələr doğurur. Reallıq isə daha mürəkkəbdir.
TRIPP layihəsini götürək [Trump route for international peace and prosperity — “Beynəlxalq sülh və rifah naminə Tramp marşrutu”; bu yol Azərbaycanı Ermənistan ərazisindən keçməklə onun muxtar vilayəti Naxçıvanla birləşdirəcək].
Trampın Avropa və Ukrayna barədə son açıqlamalarından sonra onun perspektivləri dumanlı görünür. Yeni ABŞ administrasiyası Cənubi Qafqazda Rusiyaya qarşı konkret addımlar atacaqmı? Bu, açıq sualdır.
Halbuki TRIPP məhz regionda Rusiyanın təsirini zəiflətməyə yönəlib. Moskva zahirən neytrallıq nümayiş etdirə bilər, amma Rusiya XİN rəhbəri Sergey Lavrov artıq mövqeyini açıq şəkildə bildirib: layihə qeyri-realistikdir, çünki Rusiyanın 9 noyabr 2020-ci il tarixli üçtərəfli bəyanatında təsbit olunan maraqlarına uyğun deyil.
Bu sənədin Rusiya vasitəçiliyi ilə imzalanması 2020-ci ildə Qarabağda 44 günlük müharibəyə son qoydu. Həmin bəyanatda qeyd olunur ki, Azərbaycanın Naxçıvanla əlaqə yoluna nəzarəti Rusiyanın FSB sərhəd xidməti həyata keçirəcək”.
Əgər Paşinyan “Vaşinqton bəyannaməsi”nin “9 noyabr”ı neytrallaşdırdığına əmin olsaydı, o, Rusiya ilə əldə edilmiş razılaşmalardan çıxardı.
ABŞ prezidentinin vasitəçiliyi ilə Ermənistan və Azərbaycan liderlərinin razılaşdırdıqları şərtlərə görə, Naxçıvanla əlaqə yolu Ermənistanın suveren nəzarəti altında olacaq. ABŞ isə blokdan çıxarma prosesinə biznes tərəfdaşı kimi qoşulacaq. Elə buna görə də layihə vasitəçinin adı ilə “Tramp marşrutu” adlandırılıb.
Amma Paşinyan reallığı anlayır: qarşıda seçkilər var, onun “sabiqlərlə” və “kilsə” ilə mübarizədən başqa gündəmi yoxdur, buna görə də hamını sülh gətirdiyinə inandırmağa çalışır.
Paşinyan tez-tez ritorikasını dəyişir. Əvvəllər o deyirdi ki, Azərbaycanın konstitusiyası Ermənistana qarşı ərazi iddiaları ehtiva edir. Amma seçkilər yaxınlaşdıqca, narahatlıq doğuran mövzuları daha çox susur. Rəqəmsal dövrdə əvvəlki bəyanatları gizlətmək mümkün deyil və ardıcıllığın olmaması apatiya yaradır.
Bu siyasət Paşinyanı hakimiyyətdən uzaqlaşdıracaq. O, ümid edir ki, xarici oyunçular Əliyevə susmağı diqtə edəcək, Əliyev isə Avropadakı aktivlərini nəzərə alaraq bəyanatlarla kifayətlənəcək”.
Trampı gözləyərkən
“Paşinyan inanır ki, yolların açılması və ticarət müharibənin qarşısını alacaq. Avropa da belə düşünürdü: “Əgər biznes maraqları varsa, müharibə mümkün deyil”. 2022-ci il bunun əksini sübut etdi [Rusiya Ukraynada müharibəyə başladı]. Qaz almaq, iqtisadi əlaqələr qurmaq mümkündür, amma bu, ambisiyaları dayandırmır. Avropa bunu anlayıb və tədricən belə illüziyalardan imtina edir.
Ermənistan bu səhvi təkrarlamamalıdır. Bəli, hamı yolların açılmasının tərəfdarıdır. Paşinyan isə ümid edir ki, Azərbaycan nəqliyyat qovşağına çevrilsə, münaqişəyə getməyəcək.
Amma Əliyev başqa cür düşünür. O, yolun öz şərtləri altında açılacağına əmindir, çünki regionda ABŞ-dan daha təsirli olan Rusiya onun mövqelərini bölüşür. Amerika isə sadəcə perspektivləri qeyri-müəyyən olan bir sənədi imzalayıb, xüsusən də Trampın şəxsiyyətini nəzərə alsaq.
Yolun açılması üçün delimitasiya, demarkasiya, gömrük lazımdır. Əliyev tərəddüd edir ki, Tramp Cənubi Qafqazda Putinlə qarşıdurmaya gedəcəkmi. Tramp biznesmendir. O, Ukrayna və Cənubi Qafqaz üzrə barterə gedə bilər.
Əliyev sonluğu gözləyir və ikili oyun oynayır: gah Putinlə, gah Tramp ilə yaxınlaşır, gah “9 noyabr”dan, gah da “Vaşinqton razılaşmalarından” danışır”.
Paşinyan qayıdış mövzusunu bağlamağı təklif edir
