Niyə “Vardanyan layihəsi” məhz layihədir? Bakıdan təhlil
Fərhad Məmmədov Ruben Vardanyan haqda
Azərbaycan fəalları Xankəndini Ermənistanla birləşdirən yeganə yolu – Laçın dəhlizində etiraz aksiyası başladıqdan sonra Qarabağın erməni əhalisinin yaşadığı hissəsinin “dövlət naziri” fiquru ekspertlərin əsas diqqət obyektinə çevrilib. Azərbaycanlı politoloq Fərhad Məmmədovun fikrincə, Vardanyan layihəsi Rusiyanın sülh müqaviləsi prosesini dayandırmaq və Qarabağ mövzusunu danışıqlara qaytarmaq üçün çarəsiz cəhdidir. “Bu cəhdin nəticələri yoxdur və olmayacaq”, – deyə o bildirir.
- Türkiyədə prezident və parlament seçkiləri niyə növbədənkənar oldu? İstanbuldan icmal
- “Avropa Parlamenti öz qərarlarına hörmət etmir”. Bakıdan təhlil
- “Azərbaycanın şərtləri beynəlxalq hüquqa əsaslanır”. Bakıdan baxış
Bu günlərdə Azərbaycanın “Turan” informasiya agentliyinə müsahibəsində britaniyalı siyasi şərhçi Tomas de Vaal Ruben Vardanyanın “Kreml adamı” ola biləcəyinə şübhə ilə yanaşıb. O, sözlərinin təsdiqi olaraq bildirib: “Əgər Vardanyan Rusiyanın layihəsi olsaydı, yol açıq olardı”.
Xatırladaq ki, Xankəndini Ermənistanla birləşdirən yeganə yol – Laçın dəhlizində keçirilən aksiyanın 44-cü günü başa çatır. Tanınmamış DQR rəhbərləri Qarabağın bu hissəsinin “blokadaya” alındığını bildirirlər, rəsmi Bakı bunun əksini israr edir.
Azərbaycanlı politoloq Fərhad Məmmədov öz təhlilində Qarabağ münaqişəsi və Azərbaycan-Ermənistan münasibətləri ətrafında son hadisələrin xronologiyasını verir və Ruben Vardanyanın hələ də “Moskva layihəsi” olduğunu iddia edir.
“Qisas” əməliyyatından sonrakı hadisələr
2022-ci ilin avqustunda Qarabağda bir Azərbaycan əsgəri şəhid olub. Ölkənin Müdafiə Nazirliyi bu itkiyə görə Qarabağın Rusiya sülhməramlı kontingentinin nəzarətində olan hissəsində yerləşən erməni silahlı birləşmələrini günahlandırıb. Bundan dərhal sonra Azərbaycan Silahlı Qüvvələri hərbi əməliyyat keçirib, nəticədə bir neçə strateji yüksəklikləri nəzarətə götürüb. Azərbaycanda bu əməliyyat “Qisas” adlanırdı.
“Niyə “Vardanyan layihəsi” məhz layihədir? Bu suala cavab vermək üçün “Qisas əməliyyatından” sonra Yerevan-Bakı münasibətlərindəki hadisələr ardıcıllığına nəzər yetirmək vacibdir. Belə retrospektiv 3 məsələni aydınlaşdırır:
– Rusiya Sülhməramlı Kontingenti (RSK) mandatsız olması Moskvaya “yerdə” nəsə etməyə imkan vermir;
– Ermənistan Azərbaycanın “yerdə” əhəmiyyətli addımlar ata biləcəyini dərk etdi;
– Bakı Xankəndi ilə əlaqə yaratmış və ermənilərin Laçın və Zabuxdan köçürülməsini həyata keçirib”, – Məmmədov qeyd edib.
Hadisələrin xronologiyası
“Beləliklə, hadisələr və məzmun haqda.
31 avqust – üçtərəfli sammit çərçivəsində Brüsseldə Bakının təklif etdiyi prinsiplər əsasında (yəni Qarabağsız) sülh sazişinin mətni üzrə işin aparılmasına dair razılıq əldə edilir. Sərhəd üzrə iclas təşkil olunur. Noyabrda növbəti sammit baş tutur. Bu, sülh sazişinin aktuallaşmasına dair ilk siqnal idi.
1 sentyabr – dövriyyəyə “Vardanyan layihəsi” buraxılır: Vardanyan Rusiya vətəndaşlığından imtina edir. Qarabağa köçür. “Artsaxın təhlükəsizlik və inkişaf” fondunu təsis edir. Hazırda fondun adı var, özü isə yoxdur.
Sentyabrın əvvəlində Rusiya Qarabağ məsələsinin “gələcək nəsillərə” saxlanılmasını nəzərdə tutan sülh sazişi variantını irəli sürür. Faktiki olaraq Rusiya iki prosesin bir prosesdə birləşməsinə çalışır.
12-13 sentyabrda şərti sərhəddə silahlı toqquşma – Yerevan və ya 3-cü tərəfin Ermənistan SQ-dəki agentlər vasitəsilə sülh sazişi prosesi əleyhinə etdiyi təxribat.
27 sentyabr – Vaşinqton görüşü/razılaşması: sülh sazişi prosesi və Qarabağ mövzularının bir-birindən ayrılması. Bakı-Xankəndi (assimetrik) dialoqunun razılaşdırılması. Bakı-Xankəndi ilə bağlı bəndin anlaşılmasında ziddiyyətlər olsa da, proseslərin bir-birindən ayrılması qərarlaşdırıldı.
2 oktyabr – sülh sazişi mətnini müzakirə etmək məqsədilə xarici işlər nazirlərinin Cenevrədə görüşü: ATƏT MQ həmsədrləri prosesdən kənar qalır və prosesin Qarabağsız ikitərəfli əsasda aparılması möhkəmlənir.
4 oktyabr – Harutyunyan Vardanyana “dövlət naziri” vəzifəsini təklif edir. Vardanyan və layihə müəllifləri hadisələri götür-qoy etməyə başlayırlar.
6 oktyabr – Praqa sammiti: ərazi bütövlüyünün tanınmasını nəzərdə tutan Praqa bəyanatı. Qarabağ məsələsinin bir daha hallanmaması. Prosesin Rusiyanın iştirakı olmadan irəli getməsi.
Oktyabrın ortaları – “Vardanyan layihəsi” müəllifləri Rusiya KİV-lərində Azərbaycana və Paşinyana qarşı kampaniyaya başlayır.
27 oktyabr – Valdayda Putin Ermənistanı Alma-Ata bəyannaməsi əsasında sülh sazişini imzalamağa tələsməməyə çağırır. Paşinyan dərhal Rusiyanın sülh sazişi layihəsini 100% dəstəklədiyini bəyan edir.
31 oktyabr – Soçi sammiti: Praqada əldə edilən nəticə (ərazi bütövlüyünün qarşılıqlı tanınması) Soçi bəyanatı ilə təsdiqlənir. Qarabağ və mandat məsələlərini mətnə daxil etmə, yəni proseslərin birləşdirilmə cəhdi iflasa uğrayır. Sülh sazişi prioritetdir, ondan geri dönmək/yayınmaq qəbul olunmazdır.
4 noyabr – Vardanyan “dövlət naziri” təyin olunur”
Gətirdiyi bu xronologiyadan Fərhad Məmmədovun çıxardığı
Nəticələr
– Proseslərin (sülh sazişi və Qarabağ) ayrılması və “Vardanyan layihəsinin” aktivləşməsi arasında əlaqə mövcuddur.
– Ziddiyyətlərə rəğmən, Bakı-Xankəndi formatı aktuallaşdıqda, Rusiya regionda tamamilə idarə olunan Vardanyanın timsalında peyda olur.
– Vardanyan Rusiya sülhməramlı kontingentini Ermənistan rəhbərliyinin tənqidindən çıxarıb, ona beynəlxalq mandatın qazanılmasına çalışır. Fransada Araik beynəlxalq kontingent xahiş etdikdə Vardanyan müdaxilə edib, mandatın yalnız Rusiya sülhməramlı kontingenti üçün istənilməsini tələb edib.
“Vardanyan layihəsi” sülh sazişi prosesini dayandırmaq və danışıqlar prosesinə Qarabağ məsələsini qaytarmaq məqsədilə Rusiya tərəfindən atılan uğursuz cəhddir. Bu cür siyasətin nəticəsi olmayacaq. Əksinə, bu Bakının Laçın yolu üzərində nəzarətinin güclənməsinə gətirdi.
“Vardanyan layihəsi”nin resursu tükənmək üzrədir. Vardanyan üzərinə qoyulmuş funksiyanı natamam yerinə yetirib. Sülh sazişi prosesi dayansa da, yenə də gündəlikdədir. Qarabağ məsələsi isə beynəlmiləlləşsə də, sülh sazişi prosesinin ayrılmaz hissəsinə çevrilmədi.
Üstəlik, “layihə” Qarabağ ermənilərini birləşdirmək əvəzinə separatçılar daxilində parçalanmalara, ümidsizlik mühitinin yaranmasına və Qarabağda mövcud yeganə əhəmiyyətli sənaye obyektinin işinin dayanmasına səbəb oldu”, – politoloq sözlərini yekunlaşdırıb.
