Laçın Zirvəsi: Azərbaycan, Türkiyə və Pakistan arasındakı strateji tərəfdaşlıqda yeni mərhələ

Laçın Zirvə görüşünün təhlili

Laçında baş tutan üçtərəfli Zirvə görüşü – Azərbaycan, Türkiyə və Pakistan liderlərini bir araya gətirərək regionda yeni geosiyasi quruluşa işarə edən mühüm strateji addım kimi dəyərləndirilir.

Zirvə görüşü Azərbaycanın Respublika Günü münasibətilə təşkil olunsa da, bu tədbir sadəcə simvolik deyil, həm də siyasi, iqtisadi və hərbi inteqrasiyanın dərinləşməsinə yönəlmiş planların təqdimatı oldu. Elə həmin gün istifadəyə verilən Laçın Beynəlxalq Hava Limanı da bu prosesin infrastruktur sütunlarından biri kimi çıxış edir.

Zirvə həmçinin liderlər arasında ikitərəfli və çoxtərəfli görüşlərin, sazişlərin və ümumi siyasi iradənin ifadə olunması baxımından da xüsusi əhəmiyyət daşıyır.

Laçın Beynəlxalq Hava Limanı

Laçın Zirvəsi ilə eyni gün istifadəyə verilən Laçın Beynəlxalq Hava Limanı həm texniki baxımdan, həm də siyasi baxımdan strateji simvol hesab edilir. 1800 metr yüksəklikdə yerləşən bu obyekt Azərbaycanın işğaldan azad olunmuş ərazilərində 2020-ci il müharibəsindən sonra inşa edilən üçüncü, sayca isə beşinci hava limanıdır.

President.azın verdiyi məlumata əsasən, hava limanı 3000 metr uzunluğunda uçuş-enmə zolağı, saatda 200 sərnişin qəbul edən terminal, VIP zal, ICAO və IATA standartlarına uyğun hərəkət idarəetmə sistemləri ilə təchiz olunub. Terminal binası 5000 kvadrat metr sahəyə malikdir və eyni anda bir neçə beynəlxalq reysi qəbul edə bilir.

Ərdoğan hava limanını “Azərbaycanın gələcəyə baxışının təcəssümü” adlandıraraq, onun təkcə nəqliyyat yox, həm də ticarət və turizm üçün bir qapı funksiyası daşıyacağını vurğulayıb. Əliyev isə hava limanının azad edilmiş ərazilərin iqtisadi reinteqrasiyası və regional əlaqələrin genişlənməsi üçün önəmli alət olduğunu qeyd edib. Hava limanının, həmçinin, Şuşa, Kəlbəcər və digər bölgələrlə əlaqəni gücləndirəcəyi, bu isə regionun turizm və logistik potensialına ciddi töhfə verəcəyi deyilir.

Açılışı edilən Laçın Beynəlxalq Hava Limanı Azəbaycanın sayca 13-cü, Qarabağ bölgəsinin isə sayca 5-ci mülki hava limanıdır. Rəsmilər yeni tikilən hava limanlarının turizm məqsədilə tikildiyini deyirlər. Yerli iqtisadçılar isə düşünür ki, rəqabətli mühitin olmaması və kasad turizm infrastrukturu imkan vermir ki, hava limanları məsələsində uğurlu nəticə əldə edilsin. 

Millət vəkili Vahid Əhmədov BBC-yə verdiyi açıqlamasında qeyd edir ki, Qarabağdakı hava limanları siyasi və iqtisadi, “ola bilsin ki, həm də hərbi cəhətdən” vacibdirlər:

“Mən fikirləşirəm ki, daha çox hərbi sahə ilə əlaqədardır. Belə obyektlərin tikilməsində ictimaiyyətə məlumat verilməyən məsələlər də ola bilər”.

Onun fikrincə, Qarabağdakı aeroportlar turizm bölgəsində inşa edilir və oralarda sanatoriyalar, istirahət zonalarının tikilməsi nəzərdə tutulub deyə belə aeroportların tikilməsi lazımlıdır.

Polşa Rusiyaya gedən təyyarə şinlərini ələ keçirdi: Alıcı Azərbaycan şirkəti olub

Polşa gömrük xidməti Rusiyaya göndərilmək istənilən Boeing təyyarə şinlərini ələ keçirib. Göndərici İspaniya, alıcı isə Azərbaycan şirkətidir. Hadisə Aİ sanksiyalarının pozulması kimi qiymətləndirilir.

Zirvənin geosiyasi önəmi və rəqəmsal kontekst

Laçın görüşü regional güc balansında mühüm dönüş nöqtəsi hesab olunur. Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev, Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan və Pakistan Baş naziri Şahbaz Şərifin iştirakı ilə keçirilən bu görüş üç ölkə arasında formalaşan “qardaşlıq ittifaqı”nın strateji tərəfdaşlığa transformasiya edilməsini hədəfləyib. Bu birlik yalnız region daxilində deyil, həm də qlobal siyasi quruluş içərisində alternativ əməkdaşlıq platforması rolunu oynaya bilər.

Ərdoğan zirvədəki çıxışında vurğulayıb ki, üç ölkənin birgə iqtisadi həcmi 1,5 trilyon dolları, əhali sayı isə 350 milyonu ötür. Onun sözlərinə görə, xarici işlər nazirlərinin rəhbərliyi ilə bu üçtərəfli əməkdaşlıq tezliklə institusional struktur qazanacaq və nəqliyyat, enerji, ticarət, müdafiə və terrorla mübarizə sahələrində konkret planlara çevriləcək. Zirvədə çıxış edən ölkə rəhbərləri bu formatın davamlı və periodik şəkildə təşkil olunacağı barədə razılığa gəliblər.

Şahbaz Şərifin fikrincə isə, bu əməkdaşlıq həm xalqların rifahına xidmət etməli, həm də regionda sülh və sabitliyə töhfə verməlidir. O, Hindistanla son qarşıdurmalara işarə edərək Pakistanın sülhə sadiqliyini vurğulayıb. Lakin Türkiyə və Azərbaycanın bu prosesdə dəstəyini açıq şəkildə yüksək qiymətləndirib.

İqtisadi sinerji və investisiya perspektivləri

Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev zirvədə bəyan edib ki, Azərbaycan artıq Türkiyə iqtisadiyyatına 20 milyard dollardan çox investisiya yatırıb. Pakistan üçün də 2 milyard dollarlıq sərmayə paketi nəzərdə tutulur. Bu vəsait enerji, sənaye, ticarət, rəqəmsal transformasiya və kənd təsərrüfatı sahələrində istifadə olunacaq. Eyni zamanda, birgə iqtisadi forumların keçirilməsi, investisiya nümayəndə heyətlərinin qarşılıqlı səfərləri və yeni maliyyə institutlarının yaradılması da gündəmdədir.

Əliyev, həmçinin, qeyd edib ki, Pakistanın müdafiə sənayesi ilə əməkdaşlıq genişləndiriləcək, bu da Azərbaycanın JF-17 Block III qırıcı təyyarələrinin sayının 16-dan 40-a qaldırılması barədə razılaşmanı əhatə edir. Bu, təxminən 4,2 milyard dollar dəyərində bir müqavilədir və üç ölkənin müdafiə sektorunda dərin inteqrasiyasını təsdiqləyir. Təyyarələr Pakistanda və Çində birgə istehsal olunur və regional hava məkanının qorunmasında strateji əhəmiyyət daşıyır.

Azərbaycan-Rusiya münasibətlərinin soyuqlaşması: Təyyarə qəzası sükutu, parad boykotu və hakimiyyətin "ehtiyat məsafəsi"

Bakı-Kreml münasibətlərində əvvəlki istilik yoxa çıxıb. Bunu həm müstəqil politoloq Zərdüşt Əlizadə, həm də hökumətə yaxın Elxan Şahinoğlu fərqli arqumentlərlə təsdiqləyir. Sadəcə yanaşma fərqlidir – biri təhlükəli yaxınlığı tənqid edir, digəri məsafənin strateji əsaslarını vurğulayır.

Orta dəhliz və INSTC – Regional marşrutlar

Zirvə görüşündə, həmçinin, iki əsas nəqliyyat layihəsi – Orta Dəhliz (Transxəzər Beynəlxalq Nəqliyyat Marşrutu) və Şimal-Cənub Nəqliyyat Dəhlizi müzakirə olunub. Bu marşrutlar Çin, Hindistan, Orta Asiya və Avropanı birləşdirən geostrateji bağlantılar sistemidir. Orta Dəhliz, xüsusilə Çin və Avropa arasında Sakit okean və Atlantik okeanlarını birləşdirən alternativ yol olaraq əhəmiyyət daşıyır.

INSTC isə Hindistan, İran, Azərbaycan və Rusiya arasında 7200 km-lik multimodal əlaqədir. Bu dəhlizlər vasitəsilə ticarət həcminin artırılması, logistik səmərəliliyin yüksəldilməsi və bölgənin geoiqtisadi əhəmiyyətinin artırılması planlaşdırılır. Ölkə başçıları bu layihələrdə üç ölkənin koordinasiyalı şəkildə çalışmasının vacibliyini qeyd ediblər.

Təhlükəsizlik, sülh və qarşılıqlı dəstək

Zirvədə Qarabağ, Kəşmir və Şimali Kipr məsələlərində qarşılıqlı dəstək ifadə olunub. “Tribune” və “Arab News“un məlumatlarına görə, Şahbaz Şərif bu dəstəyi “səmimi dostların qəlb və ruh görüşü” adlandırıb. Əliyev isə BMT nizamnaməsinə uyğun həll yollarının vacibliyini xatırladaraq, Pakistan-İndistan qarşıdurmasına dair dialoqa çağırıb.

Zirvə həm də Türkiyə və Pakistanın Azərbaycanın 2020-ci il müharibəsində verdiyi dəstəyin, Azərbaycanın isə Hindistan-Pakistan arasında son toqquşmalarda İslamabada verdiyi mənəvi və diplomatik dəstəyin təkrarı kimi səciyyələnib.

Hindistan-Pakistan münaqişəsinin yeni mərhələsi və Azərbaycanın bu prosesdəki mövqeyi

Azərbaycan Pakistanla, Ermənistan isə Hindistanla strateji tərəfdaşdır. Hindistan və Pakistan arasındakı münasibətlərdə gərginləşmədən sonra məsələnin Cənubi Qafqazdakı nəticələri də gündəmə gəlib.

Laçın Zirvə görüşünün təhlili