"Bakının İran‑İsrail eskalasiyasından faydalanmasına yol vermək olmaz": Yerevanın mövqeyi
İran-İsrail hücumları və Ermənistan
İsrail İran İslam Respublikasının müxtəlif bölgələrində yerləşən nüvə və hərbi obyektlərinə zərbələr endirib. ABŞ prezidenti Donald Tramp bu əməliyyatdan xəbərdar olduğunu bildirib. Lakin Vaşinqton israr edir ki, əməliyyat birtərəfli xarakter daşıyıb və ABŞ qüvvələri bu prosesə cəlb olunmayıb.
İranın nüvə texnologiyaları sahəsində aparıcı alimləri və yüksək rütbəli hərbçiləri həlak olub. Xüsusilə, İranın İnqilab Keşikçiləri Korpusunun komandanı Hüseyn Səlami və Silahlı Qüvvələrin Baş Qərargah rəisi Məhəmməd Bageri öldürülüblər.
Ermənistan Xarici İşlər Nazirliyi və baş nazir Nikol Paşinyan İsrailin İrana hücumunu pisləyiblər.
Hazırda Çexiyada keçirilən GLOBSEC 2025 forumunda iştirak edən Paşinyan bildirib: “Bu, regionda formalaşmış kövrək sabitliyi sual altına qoyur. Biz ciddi narahatlıq keçiririk.”
Siyasi şərhçi Akop Badalyan əmindir ki, İsrail belə bir zərbəni ABŞ-ın heç olmasa səssiz razılığı olmadan həyata keçirməzdi: “Eskalasiya riski çox yüksəkdir. Əgər İran və İsrail arasında genişmiqyaslı müharibə başlasa, ABŞ-ın bu münaqişəyə cəlb olunma ehtimalı böyükdür. Gözləyək, görək hadisələr necə inkişaf edəcək və eskalasiya hansı miqyaslara çatacaq.”
Onun fikrincə, Ermənistan üçün əsas risk Azərbaycan tərəfinin güc yolu ilə Ermənistan ərazisindən ekstraterritorial yol əldə etməyə cəhd göstərməsidir. Söhbət “Zəngəzur dəhlizi” adlandırılan layihədən gedir. Artıq bir neçə ildir ki, Ermənistan kommunikasiyaların açılmasına və Azərbaycanın Naxçıvan anklavı ilə əlaqə yaratmasına hazır olduğunu bəyan edir. Eyni zamanda, İrəvan qəti şəkildə “dəhliz” təqdim etməkdən imtina edir. Çünki bu termin Ermənistanın öz ərazisi üzərində suveren nəzarətini itirməsini nəzərdə tutur. Tehran da bu ssenariyə qəti qarşı çıxır, çünki Ermənistanla sərhədini itirmək istəmir.
Siyasi şərhçinin fikrincə, belə bir vəziyyətdə Ermənistan ABŞ, Rusiya və Çin daxil olmaqla müxtəlif aktorlarla fəal diplomatik iş aparmalıdır.
“Ermənistan üçün ideal həll yolları yoxdur. Ən pis ssenarilərin qarşısını almaq üçün maraqların müxtəlifliyindən istifadə etmək lazımdır,” — deyə o bildirir.
- Rəy: “Bakı təhlükəsizliyi düşünsəydi, Yerevanla praktiki təminatlar barədə razılığa gələ bilərdi”
- “Yerevanın yolların açılması ilə bağlı təklifləri Bakının narahatlığını aradan qaldırır” – Ermənistanda belə hesab edirlər
- İsraillə İran arasındakı gərginlik Azərbaycan üçün nə vəd edir?
“İrana qarşı birtərəfli zərbə dərin narahatlıq doğurur”
Ermənistan Xarici İşlər Nazirliyi hərbi əməliyyatların dərhal dayandırılmasına və beynəlxalq hüquqa əməl olunmasına çağırıb.
“İrana qarşı birtərəfli zərbə dərin narahatlıq doğurur. Hücum ABŞ və İran arasında növbəti danışıqlar raundundan [15 iyun tarixinə təyin olunub] əvvəl baş verib ki, bu da sülh səylərini, regional sabitliyi və ümumdünya sülhünü təhlükə altına qoyur,” – deyə XİN-in bəyanatında bildirilir.
Ermənistan Təhlükəsizlik Şurasının katibi Armen Qriqoryan isə yaranmış vəziyyətin yalnız İran və ya Yaxın Şərq üçün deyil, həm də Ermənistan üçün təhlükə yaratdığını bildirib:
“Ermənistanın təhlükəsizliyi üçün əsas təhdid klassik təhlükə təhdididir, yəni təkcə Ermənistan üçün deyil, region üçün də hərbi təhlükə. Ermənistan regionda sabitliyə öz töhfəsini vermək üçün işini davam etdirir.”
Siyasi şərhçi Akop Badalyanın şərhi
ABŞ və İran arasında danışıqları pozmaq cəhdi
“Əgər İsrail bu qədər güclü bir zərbə endirirsə, İran da cavab zərbəsi vurmağa məcbur qalır. Hesab etmirəm ki, bu hücum İranı ABŞ–İran danışıqlarında hansısa güzəştlərə getməyə vadar edə bilər. Əksinə. Bu, vəziyyəti xeyli çətinləşdirəcək.
Hazırda İran öz nüfuzunu qorumaq və cavab zərbəsi endirmək məcburiyyətindədir. Göstərməlidir ki, İsrail onunla belə rəftar edə bilməz.
Daha inandırıcı olan odur ki, İsrail bu yolla danışıqlar prosesini pozmağa çalışıb. Biz bilirik ki, bu prosesə qarşı çıxan qüvvələr mövcuddur. Və bunlar təkcə İsrail deyil. Qərbdə də belə qüvvələr var. Bu prosesin çoxsaylı və kifayət qədər güclü opponentləri var. Onlar müxtəlif yollarla Trampı güc tətbiqinə razı salmağa çalışırdılar. Tramp isə müqavimət göstərirdi və bu, hiss olunurdu.
Bir neçə həftə əvvəl prezidentin milli təhlükəsizlik üzrə müşaviri Uolts vəzifəsindən azad edildi. ABŞ mediasına sızan məlumatlara görə, o, İsrailin güc yanaşmalarını xüsusi fəallıqla lobbi edirdi.
Şübhəsiz ki, İsrailin bu zərbəsi yalnız hərbi baxımdan deyil, həm də siyasi məzmununa görə misilsiz idi. Buna görə də, bu, misilsiz miqyasda cavabla nəticələnəcək. Bu cavab necə olacaq? Bu, müxtəlif amillərdən asılıdır. Amma düşünürəm ki, Yaxın Şərqdə genişmiqyaslı müharibə Trampın maraqlarına uyğun deyil.”
İsrail İranın nüvə proqramını legitimləşdirdi
“Düşünürəm ki, İsrailin məqsədi böyükmiqyaslı müharibəni qızışdırmaqdır. Bu, İsrailin yaşamaq qabiliyyətini qorumaq üçün lazımdır. Xüsusilə bu gün Yaxın Şərqdə baş verən inqilabi hadisələr fonunda, burada İsrailin rolu azala bilər.
İsrailin öz rolunu qorumaq üçün əsas aləti güc faktorudur. İndi İsrail bu faktordan istifadə etməyə çalışır ki, ən azından öz mövqeyini və rolunu yeni Yaxın Şərq arxitekturasında saxlaya bilsin, bəlkə də artırsın. Şübhəsiz ki, Netanyahu bu vəziyyətdən maksimum istifadə etməyə çalışacaq. Onun siyasi və şəxsi gələcəyi bundan asılıdır. Əgər onun siyasi mövqeləri zəifləsə, onu hətta korrupsiya ittihamı ilə həbs edə bilərlər. Daha qlobal faktorları demirəm.
Rusiya ilə İran arasında strateji tərəfdaşlıq haqqında razılaşma var. Orada qarşılıqlı hərbi yardım şərtləri göstərilməyib. Amma bu, nüvə sahəsində çox sıx əməkdaşlığı nəzərdə tutan hərtərəfli razılaşmadır. Bu, həmçinin Rusiya üçün siyasi və imic öhdəlikləri yaradır.
Moskva bu öhdəlikləri necə yerinə yetirəcək? Çinin mövqeyi necə olacaq? Ərəb ölkələri faktoru da var. Bir neçə il əvvəl İranla qarşıdurmada olan Səudiyyə Ərəbistanı bu gün İsrailin qardaş ölkəyə hücumunu qınayıb.
Hadisələrin inkişafı Yaxın Şərqdə yeni təhlükəsizlik arxitekturasının formalaşma prosesini sürətləndirə bilər. Politik qərarlara ehtiyac olduqda, amma onları siyasi yolla əldə etmək mümkün olmadıqda, hərbi vasitələr köməyə gəlir.
Hətta bu vasitələrin istifadəsi üçün şərait yaradıla bilər. Məsələn, digər tərəflərin marağında olan məsələlər birbaşa iştirakçılar vasitəsilə həll edilə bilər.
İsrailin hücumu əslində İranı beynəlxalq səviyyədə daha da legitimləşdirir və İranın nüvə hüquqları barədə danışması üçün qanuni əsaslar yaradır.”
Bakıda “bulanıq suda balıq ovu” arzusunun yaranması mümkündür
“Ermənistan üçün əsas risk əlbəttə ki, Azərbaycanın vəziyyətdən istifadə edərək ‘Zəngəzur dəhlizi’ adlandırılan yolu əldə etməyə çalışmasıdır. Üstəlik, biz Azərbaycan-İsrail əlaqələrini bilirik. İsrail bu əlaqələri əsasən İrana qarşı hər hansı problem yarandığı halda arxa cəbhədən zərbə vurmaq üçün Azərbaycandan istifadə etmək niyyəti ilə dərinləşdirib.
Təəssüf ki, Ermənistan bu riskləri tam şəkildə idarə edə bilmir. Amma üzərində işləmək lazım olan çox iş var. Regional və qeyri-regional ölkələrlə əməkdaşlıq aparmaq, zəruri diplomatik işləri həyata keçirmək, vəziyyətin idarə oluna bilməsi üçün əlindən gələni etmək lazımdır.
Ümid etmək və gözləmək qalır ki, Qafqazda sabitlikdə maraqlı qüvvələr bunu təmin edə biləcək və Azərbaycanın ‘bulanıq suda balıq tutmaq’ cəhdlərinin qarşısını alacaq. Hər şey olmasa da, çox şey Ermənistanın diplomatik işindən asılı olacaq.”
Qərb üçün güc yolu ilə əldə edilmiş “dəhliz” qəbulediləndirmi?
“Qərb tərəfdaşlarından güc tətbiqinin qəbuledilməzliyi ilə bağlı bəyanatlar olub. Bu cür bəyanatlar həm Qərbdən, həm də başqa yerlərdən, o cümlədən Qarabağ məsələsi ilə bağlı səslənib. Lakin güc tətbiq olundu. Və hərbi həllin mümkün olmadığını bildirən ölkələr belə bu həll yolunu qəbul etdilər. Ona görə də “dəhlizi güc yolu ilə açmaq olmaz” kimi bəyanatları birmənalı qəbul etmək düzgün deyil.
Burada niyyətlərə diqqət yetirmək lazımdır. Əgər böyük Qərb aktorlarından biri bu yolun açılmasını istəyirsə, heç kim problemin hərbi yolla həllinə qarşı çıxmaz. Xüsusən də əgər bu güc metodu indiki kimi “bulanıq sularda” tətbiq olunursa. Heç kim birbaşa məsuliyyət daşımayacaq. Sadəcə sonradan yaranmış yeni vəziyyət, yeni status-kvo qeydə alınacaq.
İran “dəhliz”ə qarşı çıxanda başa düşürük ki, o güc tətbiqinə yox, dəhliz məntiqində istənilən həll yoluna qarşıdır. Bu Tehran üçün əsas motivdir. Qərbdən gələn bəyanatlarda isə əsas motiv yolun açılmasına tələbatın olub-olmamasında axtarılmalıdır.
Son aylarda Avropa İttifaqı bu mövzunu intensiv şəkildə işləyirdi. Avropa Komissiyasının sədri Ursula fon der Leyen aprelin əvvəlində Özbəkistanda keçirilən Avropa İttifaqı – Mərkəzi Asiya konfransında Transxəzər nəqliyyat dəhlizinin sərhədlərin maneəsiz keçidini təmin etməli olduğunu bildirdi.
Avropa İttifaqının sərhədlərin maneəsiz keçidi dedikdə nəyi nəzərdə tutması və bu barədə Azərbaycan və Ermənistanla nə müzakirə etdikləri maraqlıdır.”
ABŞ-ın yolların açılmasına dair mövqeyi naməlumdur
“Mən ABŞ-ın mövqeyinin nə olduğunu bilmirəm. Demokratlardan fərqli olaraq, yeni administrasiya bu mövzuda açıqlama verməyib. Demokrat administrasiyası çox aydın şəkildə bildirib ki, “Orta Dəhliz” adlanan inşaat onların üçün strateji prioritetdir. Onlar həmçinin marşrutu da dəqiq göstəriblər: Azərbaycan–Ermənistan–Türkiyə.
Biz başa düşürük ki, bu, İran və Rusiya arasında siyasi baryerin formalaşdırılmasından ibarətdir və demokrat administrasiyası bunu da çox açıq şəkildə dilə gətirib.
Respublikaçı administrasiya hələlik bu məsələ ilə bağlı şərh verməyib. Biz onların nə düşüncədə olduğunu, mövzuya maraq səviyyəsinin nə olduğunu bilmirik. Əgər maraq yoxdursa, onlar hərbi eskalasiyaya riskləri baxımından da maraq göstərməyə bilər. Bu, onlar üçün, məsələn, Rusiya və İranla danışıqlar baxımından, əksinə, daha çox imkanlar yarada bilər. Yəni vəziyyət kifayət qədər mürəkkəbdir və qəti qiymət vermək çətindir.”
İran-İsrail hücumları və Ermənistan
Azərbaycanda xəbərlər
