Bakı yeni prezident seçildikdən sonra İranla münasibətlərin fəal inkişafını gözləyir
İranın yeni prezidenti – azərbaycanlı Pezeşkian
“İranda yeni prezident vəzifəyə başladıqdan sonra İranla münasibətlərin daha fəal inkişaf edəcəyi gözlənilir”. Bu barədə Azərbaycanın xarici işlər naziri Ceyhun Bayramov bildirib.
İyulun 5-də İranda keçirilən prezident seçkilərinin ikinci turunda İranın siyasi elitasının “islahatçı qanadının” nümayəndəsi, etnik azərbaycanlı Məsud Pezeşkian qalib gəlib.
- “Cənubi Qafqaz Trampın planlarına daxildirmi?” Bakıdan baxış
- Azərbaycan növbəti Avropa strukturu ilə əməkdaşlıqdan imtina edib
- “ABŞ qərəzdən şantaja keçir?” Bakıdan şərh
“İranda yeni prezident seçildi və Azərbaycan prezidenti onu təbrik etdi. Biz əvvəllər Azərbaycan və İran arasında razılaşdırılmış layihələrin icrasında maraqlıyıq”, – nazir deyib.
Onun sözlərinə görə, Azərbaycan İranla münasibətlərin inkişafında maraqlıdır.
“İran bizim böyük qonşumuzdur. Ölkələrimiz arasında tarixi əlaqələr mövcuddur. Gələcəyə baxış proqramımız var. İnanırıq ki, münasibətlər daha da inkişaf edəcək”, – Bayramov deyib.
Ölkənin bundan əvvəlki prezidenti İbrahim Rəisi xarici işlər naziri və digər rəsmi şəxslərlə birlikdə mayın 19-da İranın şimalında dağlarda helikopter qəzası nəticəsində faciəvi şəkildə həlak olub. Hadisə Azərbaycan prezidenti İlham Əliyevlə sərhəddə görüşdən sonra təyyarə İranərazisindən havaya qalxdıqdan dərhal sonra baş verib.
İran dönüş nöqtəsində
ASTNA analitik mərkəzinin rəhbəri Mehman Əliyev hesab edir ki, İran ölkə elitasının liberal qanadının görkəmli fiquru olan Məsud Pezeşkianın seçilməsilə potensial transformasiya istiqamətində qətiyyətli bir addım atıb.
“Prezident seçkilərində altı namizəd arasında yeganə islahatçı olan Pezeşkianın qələbəsi siyasi mənzərədə əhəmiyyətli dəyişiklik deməkdir. Seçkinin nəticələri, seçici fəallığının 49,8%-ə yüksəlməsi və ultrakonservativ Saeed Jalilidən çox Pezeşkianın 53,6% səs qazanması İran əhalisinin dəyişikliyə şüurlu istək göstərdiyini əks etdirir”, – o öz təhlilində yazıb.
Onun fikrincə, Pezeşkianın triumfu daxili və xarici problemlərlə mübarizə aparan bir millət üçün dönüş nöqtəsi olaraq görülə bilər:
“İranın beynəlxalq təcridi, iqtisadi tənəzzülü, daxili narazılığı və İsraillə gərginliyin artması, Pezeşkianın rəhbərliyi üçün mürəkkəb bir fon yaradır.
Qələbə çıxışında o, birlik və kollektiv səy üçün çağırış etdi: “Əziz İran xalqı, seçkilər bitdi və bu, dəstəyimiz/işimizin yalnız başlanğıcıdır. Gedəcəyimiz çətin yol sizin dəstəyiniz, həmrəyliyiniz və etimadınız olmadan döşənməyəcək. Mən sizə əl uzadıram və ləyaqətimlə and içirəm ki, bu yolda sizi tək qoymayacağam. Məni tək qoymayın”, – o deyirdi”.
İranı rəqibləri ilə dialoq
“Pezeşkianın İranın düşmənləri, xüsusilə də nüvə proqramı ilə bağlı dialoqa dəvəti, ölkənin daxili problemlərini həll etmək üçün praqmatik yanaşmasını vurğulayır.
O bu mövqeni ikinci turun səsverməsindən əvvəl prezident debatında ifadə edərək, İranın qlobal qarşıdurmasını həll etməyin daxili problemləri effektiv şəkildə həll etmək üçün vacib olduğunu vurğuladı: “Əsas məsələ perspektivdir: biz problemlərimizi dünya ilə həll etmək istəyirik, yoxsa yox? Mən inanıram ki, ölkənin problemlərini həll etmək üçün çıxılmaz vəziyyətdən çıxmalıyıq”, – o, çıxışlarıdan birində deyirdi”.
“Əmininin ölümü bizim günahımızdır!”
“Təcrübəli siyasətçi və ixtisaslı ürək cərrahı olan Pezeşkian islahatçı prezident Məhəmməd Xatəmi dövründə səhiyyə naziri vəzifəsini tutub. Onun siyasi karyerası 2009-cu il demokratik etirazların yatırılmasına və 2022-ci ildə Məhsa Əmininin ölümü ilə nəticələnən polis hərəkətlərinə qarşı möhkəm duruşu ilə qeyd olunur.
İddiaya görə, İran İslam Respublikasının qadınlar üçün ciddi geyim kodunu pozduğuna görə həbsdə olan Əmininin ölümü kütləvi etirazlara səbəb oldu. Pezeşkian dövlətin sərt reaksiyasını açıq şəkildə tənqid edərək məsuliyyəti müxtəlif ictimai sektorlara, o cümlədən özünə də aid etdi: “Bu bizim günahımızdır. Biz dini inancları zorla qəbul etdirmək istəyirik. Bu, elmi cəhətdən mümkün deyil. Mən bəzi günahları daşıyıram, hörmətli dini şəxsiyyətlər və məscidlər bəzi günahları daşıyırlar və (İran) yayım orqanı bəzi günahları daşıyır”.
Pezeşkianın siyasi və ya dini aidiyyatındən asılı olmayaraq, bütün iranlılar üçün namizəd olaraq özünü təqdim etməsi geniş rezonans doğurdu. Onun seçkilərdəki uğuru ictimaiyyətin islahat ümidlərini deyil, həm də elitanın Qərblə qarşıdurmadan qaçmaq və həyati vacib sərmayələri cəlb etmək üçün yeni bir istiqamətə ehtiyacı olduğunu etiraf edir”.
Azərbaycan faktoru
“Tarixən kifayət qədər qiymətləndirilməyən Azərbaycan faktoru, Pezeşkianın qələbəsilə əhəmiyyətli şəkildə ortaya çıxdı. Bir çox İran azərbaycanlısının gizli şəkildə özünü türk kimi tanıtmasının əksinə olaraq, Pezeşkian bu kimliyi açıq şəkildə qəbul edir, bu da ənənəvi fars mərkəzli narrativlərə meydan oxuyur. Onun türk kimi seçilməsi, xüsusilə Səfəvi dövründə türk şahı İsmayıl Xətai dövründə İran tarixindəki türk köklərini və təsirini xatırladan simvolik əhəmiyyət daşıyır.
Azərbaycanlıların İranın sosial-siyasi quruluşunun ayrılmaz bir hissəsi kimi tanınması, sadəcə, tarixə hörmət deyil, onların müxtəlif ictimai sektorlarda davam edən təsirinin əksidir.
Pezeşkianın prezidentliyi uzun müddətdir İranın dövlətçiliyini dəstəkləyən fars-türk sintezində yeni bir faza elan edə bilər. Bu sintez indi liberal tonlarla rənglənmiş, daxili və beynəlxalq səviyyədə yenidən kalibrlənmiş bir yanaşma vəd edir, dönüş nöqtəsində olan bir millət üçün ümid işığı təklif edir”, – deyə Mehman Əliyev təhlilini yekunlaşdırıb.
