"Hökumət bu mənzərəni utancverici hesab etməlidir" - Azərbaycanın idxal-ixrac statistikasına iqtisadçı şərhi

Azərbaycanın idxal-ixrac statistikasındakı disbalans

Müxalif Respublikaçı Alternativ Partiyasının sədri və iqtisadçı Natiq Cəfərli 2025-ci ilin yanvar-fevral ayları üzrə açıqlanan idxal-ixrac rəqəmlərini təhlil edərək, Azərbaycanın ticarət balansındakı mənfi vəziyyəti, idxalın ixracdan çox olmasını tənqid edib.

İqtisadçı bu rəqəmləri şərh edərək bildirib ki, Azərbaycan post-sovet ölkələrinə ticarət saldosunda “6-0 uduzur”.

Onun sözlərinə görə, ölkə bu ölkələrə rəqabətqabiliyyətli məhsullar istehsal edib sata bilmir. Neft və qaz gəlirləri isə bu boşluğu qismən örtür, lakin neft hasilatının və qiymətlərin azalması ilə bu gəlirlər də kifayət etməyəcək.

“Hökumət bu mənzərəni utancverici hesab etməlidir, lakin iqtisadi komanda rəqəmlərə əsaslanmadan bəyanatlar verməyə davam edir. İqtisadiyyatda əsas göstərici bəyanatlar deyil, rəqəmlərin dilidir”.

Azərbaycanın əsas ixrac məhsulunun neft və qaz olduğunu vurğulayan Cəfərli, post-sovet ölkələrinə (Gürcüstan istisna olmaqla) neft və qaz məhsullarının ya satılmadığını, ya da çox az həcmdə satıldığını qeyd edib. Bu, Azərbaycanın ticarət əlaqələrindəki zəifliyi daha da ön plana çıxarır.

İqtisadçı Azərbaycanın idxal-ixrac balansındakı mənfi vəziyyəti hökumətin iqtisadi siyasətindəki çatışmazlıqların göstəricisi kimi qiymətləndirir.

Onun fikrincə, ölkənin iqtisadi inkişafı üçün rəqabətqabiliyyətli məhsulların istehsalı və ixracı prioritet olmalıdır. Əks halda, neft və qaz gəlirlərinin azalması ilə iqtisadiyyatın zəif tərəfləri daha da aydın görünəcək.

Bakı Metropoliteni sərnişindaşımanın maya dəyərini şişirdib. Gediş haqqı ucuzlaşacaqmı?

Ekspertlər hesab edirlər ki, şişirtmə nəticəsində mənimsənilmiş vəsaitlər büdcəyə qaytarılsa da, metroda qiymətlərin aşağı salınacağı gözlənilən deyil

Bu rəqəmlər bizə nəyi deyir?

Azərbaycanın idxal-ixrac balansını təhlil etmək üçün Dövlət Statistika Komitəsi və Dövlət Gömrük Komitəsinin təqdim etdiyi statistik göstəricilərdən istifadə edə bilərik. Bu məlumatlar Azərbaycanın xarici ticarət əlaqələrinin coğrafi quruluşunu, idxal və ixracın əmtəə strukturunu və ümumi ticarət dövriyyəsini əks etdirir.

Azərbaycanda maaşlarla yanaşı, kommunal xidmətlərin tarifləri də artıb

Əhalinin aztəminatlı hissəsi və iqtisadi ekspertlər hesab edirlər ki, maaş və pensiyaların artması ərzaq və kommunal xidmətlərin bahalaşmasını kompensasiya etməyəcək

Görünən odur ki,

• Azərbaycanın idxalı ixracdan əhəmiyyətli dərəcədə çoxdur. Bu, ölkənin xarici ticarət saldosunda (xarici ticarət saldosu, bir ölkənin ixrac etdiyi malların dəyəri ilə idxal etdiyi malların dəyəri arasındakı fərqi ifadə edir) mənfi göstəricilərə səbəb olur. Məsələn, MDB ölkələri ilə ticarətdə idxalın xüsusi çəkisi 31.29%, ixracın isə cəmi 3.82% təşkil edir.

• İxracın böyük hissəsi neft və qaz məhsulları ilə məhdudlaşır. Qeyri-neft sektoru üzrə ixracın xüsusi çəkisi cəmi 9.43% təşkil edir. Bu, iqtisadiyyatın diversifikasiyasının zəif olduğunu göstərir.

• MDB ölkələri ilə ticarət əlaqələrində idxalın üstünlük təşkil etməsi Azərbaycanın bu regionda rəqabətqabiliyyətli məhsullar istehsal etməkdə çətinlik yaşadığını göstərir. Digər ölkələrdən idxalın xüsusi çəkisi isə 49.55% təşkil edir.

• Azərbaycanın xarici ticarət dövriyyəsinin böyük hissəsi neft və qaz məhsullarına əsaslandığı üçün qlobal enerji bazarındakı dəyişikliklərə həddindən artıq həssasdır. Bu, uzunmüddətli iqtisadi dayanıqlılıq üçün risk yaradır.

Bu rəqəmlər Azərbaycanın iqtisadi modelində struktur problemləri əks etdirir. Diversifikasiyanın olmaması, qeyri-neft sektorunun inkişaf etməməsi və ticarət balansındakı disbalans uzunmüddətli iqtisadi çətinliklərə səbəb ola bilər.

Bu vəziyyət Azərbaycan üçün həm regional, həm də qlobal bazarlarda daha güclü mövqe tutmaq üçün mütləq dəyişikliklərin zəruriliyini vurğulayır. İqtisadi siyasət və strategiyada ciddi islahatlar tələb olunur.

“Card-to-card” edən ticarət və iaşə obyektlərinə böyük cərimələr Azərbaycan iqtisadiyyatını kölgədən çıxaracaqmı?

Ekspertlər hesab edirlər ki, Azərbaycan iqtisadiyyatının boz zonadan ağ zonaya çıxarılması təkcə cəza ilə yox, təşviqlə olmalıdır

Diversifikasiyanın olmaması iqtisadiyyatın bir neçə sektora deyil, əsasən neft və qaz sektoruna yönəlməsi Azərbaycan üçün ciddi risk deməkdir. Qlobal enerji qiymətlərində dəyişikliklər baş verdikdə, ölkənin gəlirləri və dayanıqlılığı bundan təsirlənə bilər. İqtisadiyyatın diversifikasiyası, yəni fərqli sahələrin inkişaf etdirilməsi, ölkəni daha sabit və uzunmüddətli uğura doğru yönləndirə bilər.

Qeyri-neft məhsullarının ixracı zəifdir və bu, Azərbaycanın xarici bazarlarda rəqabətqabiliyyətli olmadığını göstərir. Hökumətin qeyri-neft sektoruna yetərincə investisiya etməməsi bu sahənin geridə qalmasına və ixrac potensialının azalmasına səbəb olur.

Ticarətdə disbalans, idxalın ixracdan xeyli üstün olması ticarət balansını mənfi saldoya gətirib çıxarır. Bu, ölkənin xarici valyuta ehtiyatlarını azaltmaqla yanaşı, iqtisadiyyatın xarici bazarlardan yüksək dərəcədə asılı olduğunu nümayiş etdirir.

Bu problemlər uzunmüddətli iqtisadi çətinliklərə, iqtisadiyyatın zəifliyinə və dayanıqsızlığına yol açır. Azərbaycan üçün qeyri-neft sahələrinin inkişafına yönəlmiş iqtisadi islahatlar, idxal-ixrac balansının normallaşdırılması və rəqabətqabiliyyətli məhsulların istehsalı vacibdir. Əgər bu problemlər həll edilməzsə, ölkənin iqtisadi dayanıqlılığı gələcəkdə daha çox təhlükə altında ola bilər.

Azərbaycanın idxal-ixrac statistikasındakı disbalans