“Ermənistan ancaq çağırışlara reaksiya verirdi”: 2020-ci il müharibəsindən sonrakı vəziyyət haqqında
Ermənistan və Qarabağın səhvləri
Üç il əvvəl noyabrın 9-da Ermənistan, Rusiya və Azərbaycan liderləri ikinci Qarabağ müharibəsinin dayandırılmasını təsdiq edən üçtərəfli bəyannamə imzalayıblar. Lakin 2023-cü ilin sentyabrında Bakı Ermənistanın nəzarətində qalan mübahisəli ərazidə hərbi əməliyyata başlayıb. Demək olar ki, bütün erməni əhalisi, 100 mindən çox insan evlərini tərk etdi.
Bu vəziyyətin qarşısını almaq üçün Qarabağda 2020-ci il atəşkəs bəyanatını imzaladıqdan sonra Ermənistan tərəfi hansı addımları atmalı idi, Ermənistan və tanınmamış DQR hakimiyyəti hansı səhvlərə yol verdi? Bu sualları politoloq Tiqran Qriqoryan cavablandırıb.
- “Bu sənəddən heç nə qalmayıb”. Bakıdan şərh
- “Zurabişvilinin petisiyası”: Nə deyir və kimlər imzalaya bilər
- İlham Əliyev: “Bizə yeni müharibə lazım deyil”
“Bakı müharibəyə hazırlaşırdı, Ermənistan hadisələri sürətləndirdi”
Politoloq hesab edir ki, hələ 2018-ci ildə Azərbaycanın müharibəyə hazırlaşdığı göz qabağında idi. Əliyev məsələni hərbi yolla həll etmək üçün böyük şirnikdirdi. Hərbi tarazlıq çox pozulmuşdu və danışıqlar yolu ilə deyil, müharibə ilə daha çox şey əldə edilə bilərdi.
“[Paşinyan] hökumətinin xarici siyasətdə, təhlükəsizlik sahəsində təcrübəsi yox idi və Qarabağ məsələsinin təfərrüatlarını bilmirdi. Bütün bu hallar ən azı proseslərin sürətlənməsinə kömək etdi”.
Qriqoryan müharibəni təxirə salmaq, vaxt udmaq, Ermənistanın hərbi-diplomatik imkanlarını gücləndirmək əvəzinə hər şeyin Azərbaycanı təxribat etmək üçün edildiyini deyir və Paşinyanın Ermənistandan nümunə götürərək Azərbaycanda inqilab yaratmaq, “Artsax Ermənistandır, vəssalam” deyərək danışıqlara sıfırdan başlamaq barədə bəyanatlarını xatırladır.
“Əliyevin rəqibin dağıdıcı olması və onunla danışıqların mümkünsüzlüyü ilə bağlı arqumentləri belə qanuniləşdirilib. Təbii ki, beynəlxalq konyuktura da Azərbaycana çox uyğun gəlirdi: pandemiya, ABŞ seçkiləri”.
O, iyulda sərhədin Tavuş istiqamətində gərginləşməsini böyük səhv hesab edir. Onun sözlərinə görə, müharibə ərəfəsində bu, ölkənin təhlükəsizlik qərarlarını qəbul edən şəxslərdə “erməni ordusu regionda mühüm amilə çevrilib” təəssüratını yaradıb.
“İstefalar vəziyyəti yaxşılaşdıra bilər”
Tiqran Qriqoryan hesab edir ki, noyabr bəyanatının imzalanmasından sonra Ermənistan və tanınmamış DQR rəhbərlərinin istefaları vəziyyətə müsbət təsir göstərə bilərdi.
“Əgər o vaxt [Dağlıq Qarabağda] hakimiyyət dəyişikliyi baş versəydi və hakimiyyətə daha effektiv komanda gəlsəydi, hər şey daha düşünülmüş şəkildə təşkil oluna bilərdi. Digər sual isə Artsaxda belə bir komandanın olub-olmamasıdır. Və 2023-cü ilin sentyabrında başa çatan uzunmüddətli hakimiyyət dəyişikliyi proseslərin uğur qazanmasına kömək etmədi, əksinə, çöküşü sürətləndirdi”.
Təhlilçi həmçinin hesab edir ki, tanınmamış “DQR”in keçmiş prezidenti Araik Arutyunyan qərarların qəbulu ilə bağlı problemləri olan “kifayət qədər problemli kadr siyasəti” həyata keçirib.
“Ölkə dağılmaq ərəfəsində idi, lakin bütün qüvvələr bəzi daxili siyasi problemlərlə məşğul idi”.
“Paşinyan üçün o vaxt da, indi də Əliyevlə danışıqlar aparmaq çətindir”
Bu, xüsusilə 44 günlük müharibədə məğlubiyyətdən sonrakı dövrə aiddir. Qriqoryan deyir ki, nəzəri cəhətdən noyabrın 9-dan sonra hakim “Mülki müqavilə” partiyasından kimsə baş naziri dəyişə bilərdi və bu, Ermənistanın “danışıq mövqeyinin” yaxşılaşmasına töhfə verərdi. Eyni zamanda qeyd edir ki, partiya Paşinyansız mövcud ola bilməz.
O deyir ki, ölkədə elə siyasi vəziyyət hökm sürür ki, hakimiyyət dəyişikliyi və “hər hansı sağlam qüvvələrin gəlişi” mümkünsüzdür. O, bunu belə izah edir:
“Bir tərəfdən, danışıqlarda, xarici siyasətdə və təhlükəsizlik məsələlərində səriştəsiz, məğlub olmuş hökumətiniz var. Digər tərəfdən, əvvəlki hökumətin nümayəndələri də fəlakətə töhfə veriblər. Nəhayət, 2021-ci ildə, məğlub olan hökumət yenidən seçiləndə növbədənkənar seçki alacaqsınız”.
Bu isə beynəlxalq ictimaiyyətdə belə bir fikir yaratdı ki, erməni cəmiyyəti “hökumətin siyasətinə uyğun olaraq məğlubiyyəti qəbul edib”. Eyni zamanda o, vurğulayır ki, hakim partiya həmin seçkilərdə fərqli gündəmlə iştirak edib və sonra onu əsas məsələlərdə dəyişib.
“Dağlıq Qarabağda rusları razı salırdılar”
Qriqoryanın fikrincə, iki erməni tərəfi strateji yanaşma nümayiş etdirməyib. O bildirir ki, Ermənistan hökuməti Qarabağ məsələsi və ölkənin təhlükəsizliyi ilə bağlı mövqeyini daim dəyişir.
“Hökumətin ən azı növbəti addımının nə olacağı barədə heç bir fikri olmadığı bir hal olmayıb. O, həmişə çağırışlara, Azərbaycanın başlatdığı proseslərə cavab vermək rolunda olub”.
Və tanınmamış respublikanın rəhbərliyində, politoloqun fikrincə, belə bir təəssürat yaranıb ki, onların “ümumiyyətlə heç bir funksiyası, heç bir işi yoxdur”.
“Anlaşılan bu idi ki, rusların yerli təhlükəsizliyə zəmanət verir və onları razı salmaq üçün hər şey edilməlidir”.
Qriqoryan belə hərəkətlər sırasında rus dilinin rəsmi statusu ilə bağlı qərarın adını çəkib. Eyni kontekstdə o, prezident Araik Arutyunyanın Rusiyanın Donetsk və Luqansk respublikalarının tanınmasını alqışlamasını “ciddi səhv” hesab edir.
“Ukrayna müharibəsi həlledici oldu”
Analitikin fikrincə, Ukraynada müharibənin başlaması ilə Cənubi Qafqazda “güc boşluğu” yaranıb və Azərbaycan bundan yararlanıb. O hesab edir ki, Rusiya öz resurslarını tam şəkildə Ukraynada cəmləşdirməklə yanaşı, onun regiondakı maraqları da dəyişib:
“Hansısa mərhələdə Rusiya Azərbaycanı inandıra bilməyən və ya öz yanaşmalarını tətbiq edə bilməyən Bakının yanaşmasını mənimsəmiş, vəziyyətə görə bütün məsuliyyəti Ermənistan hakimiyyətinin üzərinə qoymuşdur”.
O, inanır ki, Ukrayna müharibəsi olmasaydı, Azərbaycan öz qərarlarında xeyli təmkinli və ehtiyatlı davranardı. O hesab edir ki, 2023-cü ilin sentyabr hərbi əməliyyatına qədər Bakı vaxtaşırı “Moskvanın qırmızı xətlərini yoxlayırdı”. Sonda əmin oldu ki, güc tətbiq edilsə, heç bir müqavimətlə üzləşməyəcək.
“Deyə bilərik ki, onlar hətta müəyyən dərəcədə bu məsələdə Rusiya Federasiyası ilə razılığa gəliblər”.
