"Ermənistana səfər qonşu ölkələrə prioritet səfərlərin davamıdır" — İran prezidenti
İran və Ermənistan arasında görüş
İran prezidenti 18 avqustda rəsmi səfərlə Yerevana gəlib, lakin həmin gün Ermənistan rəhbərliyi ilə görüşlər planlaşdırılmayıb. Rəsmi görüşlər 19 avqust səhərindən başlayıb. Artıq Məsud Pezeşkianın Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyanla görüşü keçirilib və bu görüş təxminən bir saat yarım davam edib. Ardınca geniş tərkibdə danışıqlar aparılıb. Bir sıra sənədlər, o cümlədən dövlət başçılarının birgə bəyanatı imzalanıb. Lakin onların məzmunu barədə hələlik məlumat verilmir.
Danışıqların nəticələri ilə bağlı artıq məlum olanlar, görüşlər başa çatdıqdan sonra Paşinyan və Pezeşkianın bəyanatları, həmçinin İran prezidentinin Ermənistanın baş naziri ilə müzakirə etməyi planlaşdırdığı mövzular barədə.
Azərbaycan və Ermənistan arasındakı Sülh Sazişinin mətni paylaşılıb
Tehran və Yerevan qarşılıqlı anlaşma barədə 10 memorandum imzalayıb
Danışıqların yekununa görə, Ermənistanın baş naziri və İranın prezidenti birgə bəyanat imzalayıblar. Sənədin məzmunu barədə dərc zamanı heç bir təfərrüat açıqlanmayıb. Bundan əlavə, tərəflər 10 qarşılıqlı anlaşma memorandumu imzalayıblar.
Hər iki ölkənin xarici işlər nazirləri 2025–2027-ci illər üçün siyasi məsləhətləşmələr haqqında memorandum bağlayıblar. Daha sonra Ermənistan və İranın müvafiq qurumlarının rəhbərləri aşağıdakı sahələr üzrə memorandumlar imzalayıblar:
- standartlaşdırma, verifikasiya, uyğunluğun qiymətləndirilməsi, metrologiya və texniki tənzimləmə sahəsində əməkdaşlıq,
- turizm sahəsində qarşılıqlı fəaliyyət,
- 2025–2029-cu illər üçün peşə təhsili sahəsində əməkdaşlıq,
- şəhərsalma və yol tikintisi sahəsində qarşılıqlı fəaliyyət,
- tibbi istehsal sahəsində əməkdaşlıq,
- Ermənistan və İranın muzeyləri, kitabxanaları və Milli Arxivləri arasında əməkdaşlıq,
- kino məhsullarının mübadiləsi sahəsində qarşılıqlı anlaşma.
Paşinyan və Pezeşkianın bəyanatları
Danışıqlar başa çatdıqdan və bütün sənədlər imzalandıqdan sonra Ermənistanın baş naziri və İranın prezidenti bəyanatlarla çıxış ediblər.
Nikol Paşinyanın sözlərinə görə, o və İran prezidenti hesab edirlər ki, iki ölkə arasındakı münasibətləri strateji tərəfdaşlıq səviyyəsinə qaldırmağın vaxtı çatıb. Onlar regionda sülhün bərqərar olunmasını və iqtisadi infrastrukturun açılmasını ətraflı müzakirə ediblər. Baş nazir vurğulayıb ki, bu məsələ ilə bağlı Ermənistanın baxışı “Sülh kəsişməsi” layihəsində əksini tapıb və bu layihə “dost İranın nümayəndələri tərəfindən dəfələrlə yüksək səviyyədə alqışlanıb”.
Ermənistan və İran üçün beynəlxalq sərhədlərin toxunulmazlığı və bir-biri ilə fasiləsiz əlaqə mühüm əhəmiyyət daşıdığından, baş nazir 8 avqustda imzalanmış birgə bəyannamənin, eləcə də Azərbaycanla paraflanmış sülh sazişinin detallarını Pezeşkiana təqdim edib. O bir daha əmin edib ki, regional kommunikasiya xətlərinin açılması dövlətlərin suverenliyi və yurisdiksiyasına qarşılıqlı hörmət əsasında həyata keçiriləcək.
“Bir daha vurğulamaq istəyirəm ki, Ermənistan ərazisindən keçən nəqliyyat yolları istisnasız olaraq Ermənistanın yurisdiksiyası altında olacaq. Və təhlükəsizlik Ermənistan tərəfindən təmin ediləcək, hər hansı üçüncü ölkə tərəfindən yox”, — Paşinyan bildirib.
İran prezidenti yenidən bildirib ki, “İran üçün Qafqazda sülh strateji əhəmiyyət daşıyır, İran Ermənistanla Azərbaycan arasında sülhün bərqərar olunmasını dəstəkləyir”. Bununla yanaşı, İİR-in mövqeyi ondan ibarətdir ki, Qafqazda sərhədlər dəyişməz qalsın və geosiyasi rəqabətin predmetinə çevrilməsin.
“Fars Körfəzi–Qara dəniz dəhlizinin aktivləşdirilməsi, tranzit dəmir yolu, quru və dəniz yollarının inkişafı məsələsində İran və Ermənistanın ortaq maraqları var. Ölkələrimizin potensialından istifadə, sərhədyanı bazarların inkişafı, ticarətin artırılması və azad iqtisadi zonaların yaradılması, bütün bunlar ölkələrimizin əməkdaşlıq sahələridir və bu mövzular ətrafında konstruktiv dialoq apardıq”, — deyə Məsud Pezeşkian bildirib.
Paşinyan-Pezeşkian danışıqları “Amerika mövcudluğu” məsələsini kənarda qoya bilməzdi
Əvvəldən aydın idi ki, bu səfər çərçivəsində müzakirə olunacaq əsas məsələlərdən biri Ermənistan ərazisindən keçən və Azərbaycanın eksklavı Naxçıvanla əlaqə yaradan yolun açılması olacaq. Bu layihə İranda narahatlıq doğurur, çünki İrəvan və Bakı bu işdə ABŞ tərəfinin iştirakına razılaşıblar. Ermənistan hakimiyyəti artıq onun icrasının detalları barədə İran tərəfdaşlarına məlumat təqdim edib və bu, əsasən onların narahatlıqlarını aradan qaldırıb. Xüsusilə bildirilib ki, layihə iştirakçıların suverenliyi və yurisdiksiyası qorunmaqla həyata keçiriləcək və “regionda təhlükəsizlik sahəsində ABŞ-ın mövcudluğu anlamına gəlmir.”
Lakin Yerevana uçuşdan əvvəl Məsud Pezeşkian yenidən bəyan edib:
“Regionda amerikalı şirkətlərin mövcudluğu ilə bağlı narahatlıqlar var, çünki onlar bir şirkətin maraqlarını təmsil edirlər və gələcəkdə digər fəaliyyət növləri ilə də məşğul ola bilərlər. Bu məsələləri Ermənistanın rəsmiləri ilə müzakirə edəcəyik. Texniki, mühəndislik, tikinti, mədənçıxarma, incəsənət, sosial və turizm də daxil olmaqla digər mövzular üzrə əla sənədlər hazırlanıb. Onların imzalanması planlaşdırılır.”
Ermənistan-İran iqtisadi əməkdaşlıq üçün yeni hədəflər müəyyənləşdirir
Ermənistan və İran ikitərəfli ticarət dövriyyəsini əvvəlcə 1 milyard dollara, daha sonra 3 milyard dollara çatdırmaq niyyətini çoxdan elan ediblər. Bunu İran prezidenti ilə birgə mətbuat konfransında Ermənistanın baş naziri xatırladıb.
“Biz faktiki olaraq 1 milyard həddinə yaxınlaşdığımızı qeyd edə bilərik. İndi isə növbəti məqsədə çatmaq üçün ardıcıllıqla işləyirik. Bu mənada Aİİ-yə [RF-in liderliyi altında fəaliyyət göstərən iqtisadi blok] üzv dövlətlərlə İran arasında qüvvəyə minmiş azad ticarət haqqında saziş hər iki ölkənin sahibkarları üçün yeni imkanlar açır”, — Nikol Paşinyan bildirib.
Ən çox məlumat birgə yol-nəqliyyat tikintisi barədə
Ermənistanın ərazi idarəetməsi və infrastruktur naziri David Xudatyan və İranın yollar və şəhərsalma naziri Fərzane Sadeqi birgə yol tikintisi məsələlərini müzakirə ediblər. Əsasən də Şimal–Cənub nəqliyyat dəhlizinin Kacaran–Ağarak istiqamətindəki 32 kilometrlik sahə barədə. Xudatyan qeyd edib ki, işlərin tempi qənaətbəxşdir, Ermənistan “İran tikinti şirkətinin səylərini yüksək qiymətləndirir.”
Nazirlər tranzit yükdaşıma tariflərinin yenidən nəzərdən keçirilməsi imkanını da müzakirə ediblər. Bu məsələnin ən qısa müddətdə həlli üçün işçi qrupunun yaradılması barədə razılığa gəliblər.
Xudatyan və Sadeqi aviasiya sahəsində əməkdaşlığa da toxunublar. Söhbət İranın müxtəlif şəhərləri ilə müntəzəm aviareyslərin genişləndirilməsindən gedir.
Tərəflər həm yol, həm də dəmir yolu və liman sahələrində yeni layihələrin həyata keçirilməsi barədə razılaşıblar. İranlı nazirin danışıqlardan sonra dediyinə görə, aşağıdakı sahələrdə ilkin razılıq əldə edilib:
- Nurduzda daha bir körpünün tikintisi,
- mövcud körpünün rekonstruksiyası,
- sərhəd terminallarının abadlaşdırılması.
Onun sözlərinə görə, xüsusi diqqət dəmir yolu layihələrinə yetirilib. O, əsasən də Fars körfəzini Qara dənizlə birləşdirən dəmir yolu xəttinin strateji əhəmiyyətini vurğulayıb.
“İran ərazisində yol artıq Culfayadək çatır. Culfa-İrəvan istiqaməti təsdiqlənib. Bu xətt İran, Ermənistan, Azərbaycan və Avropa arasında tranzitdə açar rol oynaya bilər. Ermənistanın dənizə çıxışının olmamasını nəzərə alaraq, gündəmə liman infrastrukturu sahəsində əməkdaşlıq da daxil edilib. Bunun üçün İranın Fars və Oman körfəzləri sahillərində yerləşən cənub limanlarında logistika potensialından istifadə planlaşdırılır”, — Fərzane Sadeqi deyib.
Ötən axşam iranşünaslarla görüş və Göy məsciddə namaz
Ötən axşam Məsud Pezeşkian erməni iranşünaslarla görüşərək bildirib:
“Əminəm ki, sizin İran xalqına və əksinə onların sizə gözəl və mehriban baxışınız münasibətlərin genişlənməsinə kömək edə bilər ki, birlikdə iki xalqımıza daha çox sülh, sakitlik, sabitlik, dostluq və tərəqqi gətirək.”
Daha sonra o, Yerevanda Ermənistandakı İran icmasının mədəniyyət mərkəzi olan Göy məscidi ziyarət edib. İran nümayəndə heyəti prezidentlə birlikdə Göy məsciddə namaz qılıb.
İran və Ermənistan arasında görüş
