"Ermənistan Türkiyədən konkret addımlar gözləyir": tərəflər nəyə nail olub və daha nə mümkündür
Ermənistan-Türkiyə arasında münasibətlər
“Elə bir problem yoxdur ki, münasibətlərin tam normallaşmasına mane olsun, və bu baxımdan biz Türkiyədən konkret addımlar gözləyirik”, — deyə Ermənistanın hakim partiyasından olan deputat, parlamentin xarici əlaqələr komissiyasının sədri Sargis Xandanyan bildirib.
Eyni günlərdə “Turkish Airlines” aviaşirkətinin Ermənistan paytaxtına müntəzəm reyslərə başlamağı planlaşdırdığı barədə məlumat yayılıb. Lakin nə Ankara, nə də Yerevan hələlik uçuşların nə vaxt başlayacağı barədə açıqlama verməyib. Sargis Xandanyan yalnız qeyd edib ki, Türkiyə aviaşirkətinin Ermənistan bazarına daxil olması məsələsi əvvəllər də müzakirə edilib, lakin “siyasi səbəblərə görə” baş tutmayıb.
Ermənistan və Azərbaycan arasında avqust ayında Vaşinqtonda keçirilən görüş zamanı müəyyən razılaşmalara nail olunduqdan sonra Ankara Yerevanla münasibətlərin normallaşdırılması üzrə danışıqları fəallaşdırıb. Türkiyə prezidenti ABŞ prezidentinin vasitəçiliyini və Ermənistanla Azərbaycan arasında “sabit sülhün” yaradılmasını alqışlayıb. BMT Baş Assambleyasının tribunasında çıxış edən Rəcəb Tayyib Ərdoğan Türkiyə ilə Ermənistan arasında münasibətlərin “plan üzrə” normallaşdığını bəyan edib.
Eyni tribunadan Ermənistanın baş naziri də iki ölkə arasında “misilsiz dərəcədə müsbət dialoqdan” danışıb. Nikol Paşinyan ümid etdiyini bildirib ki, gələn il elə bu tribunadan Ermənistan-Türkiyə sərhədinin açıldığını elan edə biləcək. Lakin Ermənistan ekspert dairələri bu optimizmi bölüşmür.
- “Əliyev ABŞ-da keçirilən görüşdən sonra “dəhliz”dən danışır və Ermənistan cəmiyyətini “xəstə” adlandırır” – Yerevandan şərh
- “Cənubi Qafqaz Ankaranın xarici siyasətində prioritetini itirir”: Yerevandan şərh
Türkiyə Təhlükəsizlik Şurasının bəyanatı: Yerevanda buna necə baxırlar
Türkiyənin Milli Təhlükəsizlik Şurası bir neçə gün əvvəl Ermənistanla münasibətlərin normallaşdırılması istiqamətində səyləri dəstəklədiyini bəyan edib. İclas Ərdoğanın sədrliyi ilə keçirilib. Şura üzvləri həmçinin son Ermənistan–Azərbaycan danışıqlarının nəticələrini müzakirə ediblər. Xüsusilə vurğulanıb ki, “Azərbaycanla Naxçıvan arasında [Ermənistan ərazisindən keçəcək] nəqliyyat dəhlizi regiondakı bütün ölkələrin maraqlarına xidmət edəcək”.
“Söhbət kommunikasiyaların açılmasından, TRIPP-in [Trump Route for International Peace and Prosperity — Ermənistan və Azərbaycan liderlərinin Trampın vasitəçiliyi ilə razılaşdıqları ‘Beynəlxalq sülh və rifah üçün Tramp marşrutu’] işə salınmasından gedir. Əminəm ki, Türkiyə bu proseslərdən kənarda qalmaq istəmir. Hazırda bu addımların reallaşdırılması üçün ən münasib zamandır”, — hakim partiyanın deputatı Sargis Xandanyan belə hesab edir.
Onun sözlərinə görə, Türkiyə Təhlükəsizlik Şurasının son bəyanatı Yerevanla Ankara arasında siyasi dialoqun müsbət istiqamətdə getdiyini göstərir. Xandanyan hesab edir ki, Türkiyənin milli aviaşirkətinin Yerevana müntəzəm birbaşa reyslər həyata keçirməyi planlaşdırması xəbəri də təsadüfi deyil.
“Əlbəttə, bu qərar bizneslə bağlıdır. Amma başa düşmək lazımdır ki, siyasi dialoq onun qəbul edilməsində mühüm rol oynayıb”, — deyə Xandanyan bildirib.
Paşinyan — Türkiyə ilə münasibətlərdə irəliləyiş haqqında
Ermənistanın baş naziri münasibətlərin normallaşması prosesini pozitiv qiymətləndirir. O bildirir ki, Türkiyə prezidenti ilə görüşlər mütəmadi xarakter daşıyır və etimad səviyyəsi artır:
“Bu, mənim yüksək qiymətləndirdiyim bir nailiyyətdir. Əminəm ki, bu, yaxın gələcəkdə müsbət nəticələrə gətirib çıxaracaq. Yəni Ermənistan və Türkiyə arasında diplomatik münasibətlər qurulacaq, dövlətlərarası sərhəd açılacaq.”
BMT tribunasında “Tramp marşrutu” haqqında danışarkən, o, bu layihənin həyata keçirilməsini Ermənistan–Türkiyə sərhədinin açılması ilə əlaqələndirib:
“TRIPP infrastrukturunun formalaşması üçün Ermənistanla Türkiyə arasında sərhədin açılması vacibdir. Bu, mövcud dəmir yollarından, avtomagistrallardan, boru kəmərlərindən və elektrik ötürücü xətlərindən istifadə perspektivini açacaq.”
“Ermənistan Türkiyə ilə sərhədi açmağa hazırdır”: xarici tərəfdaşların fikirləri
Sentyabrın sonunda keçmiş NATO baş katibi Anders Foq Rasmussenin rəhbərlik etdiyi “Ermənistanın dostları” təşkilatının nümayəndələri Ermənistan-Türkiyə sərhədində yerləşən “Marqara” sərhəd-keçid məntəqəsini ziyarət ediblər. Onlar məntəqəni və mövcud infrastrukturu “çox təsirli” adlandırıblar. Səfərin yekununda nümayəndə heyəti Ermənistanın sərhədi açmağa hazır olduğuna əmin olduqlarını bildiriblər.
“Texniki və digər məsələlərdə hazır olduğunuzu aydın şəkildə nümayiş etdirməyiniz vacibdir. Ümid edirəm ki, tezliklə prosesin siyasi mərhələsi də başlayacaq və türk tərəfdaşlar da qarşılıqlı addım atmağa hazır olacaqlar. Düşünürəm ki, bu, hər iki tərəf üçün faydalı olacaq”, – deyə Avropa İttifaqının genişlənmə və qonşuluq siyasəti üzrə keçmiş komissarı Ştefan Füle bildirib.
O həmçinin qeyd edib ki, Ermənistana səfərindən sonra Türkiyəyə sərhədin açılmasının əhəmiyyətli addım olduğunu Aİ-yə açıq şəkildə çatdırmağı təklif edəcək:
“Axı Avropa layihəsinin mahiyyəti də məhz bundadır: açıq sərhədlər, ‘dəmir pərdə’nin aradan qaldırılması, sərhədin hər iki tərəfində bir-birini görə bilmək imkanı, ticarət və digər əlaqələrin genişlənməsi.”
Avropanın xarici siyasəti üzrə ekspert Fredrik Veslau isə qeyd edib ki, Vaşinqton sənədinin imzalanmasından sonra Ermənistan-Türkiyə quru sərhədinin açılması heç bir maneə ilə üzləşmədən həyata keçirilməlidir.
Şərh
Türkoloq Nelli Minasyan Türkiyə Təhlükəsizlik Şurasının son bəyanatını təhlil edərkən Ankaranın ritorikasında dəyişiklik müşahidə edir:
“Əgər əvvəllər münasibətlərin normallaşdırılması məsələsi Azərbaycanla əlaqələndirilir və ya sadəcə Cənubi Qafqazda sülh və sabitlik kontekstində ifadə olunurdusa, bu dəfə konkret mövzu üzrə müzakirə aparılıb.”
O, bu dəyişimi Ərdoğanın Vaşinqtona səfəri ilə izah edir. Onun sözlərinə görə, Tramp ilə görüş geniş tərkibdə keçirilib, regionla bağlı müxtəlif məsələlər, o cümlədən ikitərəfli münasibətlər müzakirə olunub.
Bununla belə, türkoloq Ermənistan-Türkiyə sərhədinin yaxın zamanda açılacağını gözləmir. O, hazırkı mərhələdə yalnız rəsmi şəxslər arasında təmasların fəallaşmasının mümkün olduğunu düşünür. Məsələn, hesab edir ki, münasibətlərin normallaşdırılması üzrə Türkiyənin xüsusi nümayəndəsinin Yerevana səfərindən sonra Ermənistanın xüsusi nümayəndəsi də cavab səfəri ilə Ankaraya gedə bilər:
“Amma bundan artıq nəsə olmayacaq. Əslində, Türkiyə 90-cı illərdən bəri Azərbaycan məsələsini Ermənistanla münasibətlərində alət kimi istifadə edir. Bilmirəm, bəlkə növbəti mərhələdə soyqırımı məsələsini və ya başqa mövzuları gündəmə gətirərlər. Lakin hazırda əsas məsələ blokadanın aradan qaldırılması, yolun açılması və Orta Dəhlizdir. Normallaşma prosesinin gələcək gedişi də məhz bu detalların necə həll olunacağından asılı olacaq.”
Ermənistan-Türkiyə arasında münasibətlər
