Ermənistan arbitraj məhkəməsinin qərarını yerinə yetirməyə bilərmi: elektrik şəbəkələrinin milliləşdirilməsi barədə hər şey
Ermənistanda elektrik şəbəkələrinin milliləşdirilməsi
Əgər məsələ “Ermənistan Elektrik Şəbəkələri” şirkətinin milliləşdirilməsinə qədər gedib çıxarsa, onun sahibi Samvel Karapetyana mütləq kompensasiya ödəniləcək. Bu barədə yerli nəşrlərdən birinə verdiyi müsahibədə ədliyyə naziri Srbuhi Qalyan bildirib.
Rusiyalı sahibkar Samvel Karapetyan tərəfindən təsis edilmiş “Tashir Group” holdinqi 2015-ci ildən bəri “Ermənistan Elektrik Şəbəkələri” şirkətini idarə edir. Lakin dollar milyarderi bu ilin iyunundan etibarən hakimiyyəti zorla ələ keçirməyə çağırış ittihamı ilə həbs olunub. İyul ayında Ermənistan parlamenti “Ermənistan Elektrik Şəbəkələri”nin milliləşdirilməsinə imkan verən qanun layihəsini qəbul edib. On gün əvvəl isə şirkətə artıq müvəqqəti idarəçi təyin olunub.
Müxalifət iddia edir ki, “dövlət şirkəti sahibindən alır”. Ədliyyə naziri isə bildirir ki, sərt siyasi bəyanatlar sahibinə kompensasiya verilməyəcəyi anlamına gəlmir.
Onun sözlərinə görə, bu mərhələdə dövlətin şirkətə qarşı atdığı addımlar milliləşdirmə ilə bağlı deyil. Əgər belə qərar qəbul olunarsa, milliləşdirmə artıq qanunvericiliyə daxil edilmiş müddəalara əsasən həyata keçiriləcək.
“Mülki Məcəllə milliləşdirmə imkanını, Konstitusiya isə mülkiyyət hüququnun məhdudlaşdırılması imkanını nəzərdə tutur. Mülkiyyət hüququnun məhdudlaşdırılması isə yalnız kompensasiya verilməsi halında mümkündür,” — deyə Qalayan vurğulayıb.
O qeyd edib ki, dövlətin məqsədi mülkiyyətçiyə zərər vurmaq deyil. Hökumətin atdığı addımlar “zərərin minimuma endirilməsinə, risklərin idarə olunmasına, mümkün kollaps və sabotajın qarşısının alınmasına” yönəlib.
Ermənistan parlamenti baş nazirin ölkə vətəndaşlarının şirkətin fəaliyyəti ilə bağlı daim şikayət etdiyini bildirməsindən sonra şirkətin milliləşdirilməsinə imkan verən qanunvericiliyə dəyişikliklər edib. “EEŞ öz fəaliyyəti nəticəsində Ermənistanda demək olar ki, energetik böhran yaradacaqdı. Mənim analizimə görə, bütün bunlar ölkədə daxili narazılıq yaratmaq məqsədilə həyata keçirilib və edilir,” — deyə Paşinyan bildirib.
Ədliyyə naziri həmçinin milliləşdirmə prosesi ilə bağlı arbitraj məhkəməsinin qərarına da münasibət bildirib. Sahibkarın ailəsi Stokholm Ticarət Palatası Arbitraj İnstitutunda Ermənistan hökumətinə qarşı məhkəmə prosesini udduqlarını iddia edir. Arbitraj Ermənistan hökumətinə “şirkətin müsadirəsi ilə bağlı daha heç bir addım atmamaq” barədə qərar çıxarıb. Ədliyyə naziri isə bildirir ki, arbitrajın qərarı hələ yekun xarakter daşımır.
Məsələyə dair bütün təfərrüatlar və ədliyyə nazirinin izahları.
“Köhnə simalarla yeni qüvvə”: rusiyalı biznesmen Ermənistanda partiya yaradır
“Arbitraj məhkəməsinin qərarı icra olunmaya bilər, əgər ictimai qaydalara ziddirsə”
Elektrik şəbəkələrinin milliləşdirilməsi ilə bağlı qanun layihəsinin qəbulundan sonra Samvel Karapetyan hökumətə qarşı təcili arbitraj icraatına start verib. İş Stokholm Ticarət Palatası Arbitraj İnstitutunda (SCC Arbitration Institute) araşdırılıb.
Məlumata görə, arbitraj Ermənistan hökumətinə “qapalı səhmdar cəmiyyəti olan “Ermənistan Elektrik Şəbəkələri” şirkətinə qarşı milliləşdirməyə yönəlmiş qanunvericilik dəyişikliklərini tətbiq etməmək, eləcə də şirkətin müsadirəsi istiqamətində əlavə addımlar atmamaq” barədə göstəriş verib. Bundan əlavə, arbitraj məhkəməsi şirkətə müvəqqəti idarəçi təyin edilməsini və nizamnaməsinin dəyişdirilməsini də qadağan edib. Arbitraj şirkətin lisenziyalarının ləğv edilməməsini və adi kommersiya fəaliyyətlərinin məhdudlaşdırılmamasını tələb edib.
Lakin hökumət artıq öz nümayəndəsini şirkətə müvəqqəti idarəçi kimi təyin edib. Bu şəxs hakim partiyanın üzvü Romanos Petrosyandır.
Bundan öncə Karapetyan ailəsi dövlət orqanlarına Ermənistan ilə Kipr arasında imzalanmış sazişə əsaslanan investisiya mübahisəsi barədə rəsmi bildiriş göndərib. Onlar elektrik şəbəkələrini Kiprdə qeydiyyatdan keçmiş Liormand Holdings Limited şirkəti vasitəsilə idarə edirlər. Bu şirkət “Ermənistan Elektrik Şəbəkələri”nin 30%-nə sahibdir.
Karapetyanın komandası və bəzi ekspertlər arbitrajın qərarının məcburi icra olunmalı olduğunu iddia edirlər. Lakin ədliyyə naziri Srbuhi Qalyan bildirib ki, Samvel Karapetyanın xeyrinə verilmiş təcili arbitraj qərarı “əgər ictimai qaydalara ziddirsə, məcburi icra edilə bilməz.”
“Arbitraj tərəfindən qəbul edilən qərarlar, bəli, icra olunmalıdır. Bu, əsas tənzimləmələrdən biridir. Amma eyni zamanda Ermənistanın qoşulduğu Nyu-York Konvensiyası da mövcuddur. Bu konvensiya isə iddianın təmin edilməsi məqsədilə verilmiş təcili qərarları və işin mahiyyəti üzrə verilmiş arbitraj qərarlarını bir-birindən fərqləndirir,” — deyə nazir izah edib.
Şirkət sahiblərinin xeyrinə çıxarılmış arbitraj qərarının məcburi icrası üçün iddiaçı Ermənistan məhkəməsinə müvafiq ərizə təqdim etməlidir. Yalnız məhkəmənin çıxardığı qərardan sonra arbitrajın qərarı icbari qaydada icra oluna bilər.
Nazirin sözlərinə görə, Nyu-York Konvensiyası milli məhkəmələrə belə qərarın icrasından imtina etmək imkanı verir, əgər bu qərar “ictimai qaydalara ziddirsə”:
“Biz qanunun tətbiqindən danışırıq. Bu qanun nədən bəhs edir? Əslində ictimai qaydanı təmin edir. Və ya ən azı ictimai qaydanın qorunması prinsipindən çıxış edir. Bu isə həmin qərarın icra edilməməsi üçün əsas ola bilər.”
Qalyan qeyd edib ki, hökumət məhkəmənin arbitraj qərarını məcburi icra ediləcək kimi tanıyıb-tanımayacağını qabaqcadan deyə bilməz:
“Burada aydın hüquqi prosedur mövcuddur. Əgər qərar könüllü şəkildə yerinə yetirilmirsə, tərəf yerli məhkəməyə müraciət edə bilər ki, bu qərar məcburi icra olunsun. Lakin konvensional mənada elə bir əsas var ki, [ictimai qaydaya zidlik] ona uyğun olaraq qərar icra olunmaya bilər.”
Ermənistan hökumətinin reaksiyası
Hökumət arbitrajın Karapetyanların xeyrinə qərar verdiyini inkar etmir. Sadəcə bildirir ki, mübahisənin mahiyyəti fərqlidir. Hökumətin açıqlamasında qeyd olunur ki, müvəqqəti idarəçinin təyinatı aşağıdakı məqsədlərlə həyata keçirilib:
- qəsdən energetik böhran yaradılması risklərinin qarşısını almaq,
- ictimai qaydanın təmin olunması,
- dövlət təhlükəsizliyinə təhdid yarada biləcək risklərin aradan qaldırılması,
- EEŞ-də baş vermiş sui-istifadə hallarının gizlədilməsinin qarşısını almaq və gələcək pozuntuların qarşısını almaq.
“Xarici arbitrajların qərarları ilə tətbiq olunmuş təminat tədbirlərinə hörmətlə yanaşırıq. Eyni zamanda, hər kəs Ermənistan qanunvericiliyi və arbitraj qərarlarının tanınması və icrası qaydalarını və prosedurlarını müəyyən edən beynəlxalq müqavilələrə də riayət etməlidir”, — deyə bəyanatda qeyd olunur.
Arbitrajın təcili qərarı var, lakin hələ yekun hökm yoxdur
Təcili arbitraj mübahisəyə mahiyyəti üzrə baxılmazdan əvvəl tərəflərdən birinin təcili və müvəqqəti tədbirlər tələb etdiyi hallarda nəzərdə tutulur. Stokholm qərarı da məhz belə bir müvəqqəti tədbirdir.
Arbitrajın reqlamentinə görə, təcili qərar yekun qərar hesab olunmur, lakin qəbul edildiyi andan etibarən tərəflər üçün məcburidir.
Həmin reqlamentə əsasən, tərəflərdən biri tamhüquqlu arbitraj prosesinə başlamaq öhdəliyindədir. Əgər təcili qərarın qəbulundan sonra 30 gün ərzində əsas iş üzrə icraat başlanmazsa, qərarın məcburiliyi qüvvədən düşür. Əgər 90 gün ərzində iş əsas Arbitraj Məhkəməsinə təqdim olunmazsa, qərar hüquqi qüvvəsini tamamilə itirir. Arbitraj məhkəməsi yekun hökm çıxardıqda da təcili qərarın məcburiliyi ləğv olunur.
Məhkəmə yekun hökmündə təcili qərarı qüvvədə saxlaya, dəyişə və ya tamamilə ləğv edə bilər. Məhkəmə araşdırması aylarla davam edə bilər.
“Biz mübahisənin mahiyyəti üzrə baxılmasını səbirli şəkildə gözləyəcəyik. Təbii ki, hökumət öz arqumentlərini təqdim edəcək. Görək, arbitraj mübahisənin məzmununa baxanda necə reaksiya verəcək,” – deyə ədliyyə naziri Srbuhi Qalayan bildirib.
Analitiklər izah edirlər ki, hakimiyyət bu qərarın icrasından imtina da edə bilər. Lakin bu halda arzuolunmaz nəticələr mümkündür. Xüsusilə, yekun hökm əsasında Ermənistan Karapetyanlara daha böyük məbləğdə kompensasiya ödəməyə məcbur qala bilər. Ekspertlər Ermənistanın xaricdəki aktivlərinin müsadirəsi ehtimalını da istisna etmirlər.
Ermənistanda elektrik şəbəkələrinin milliləşdirilməsi
