Belarusda qələbə qazanmaq üçün hakimiyyətin və müxalifətin hansı imkanları var? Analiz
Belarusda etirazların mütəşəkkil olmaması iştikarçıların əleyhinə işləməyə başlayıb. Avropa demokratik Belarusu dəstəkləyəcək, amma Rusiya ilə əlaqələri saxlamağa da kömək edəcək.
Artıq iki həftəyə yaxındır ki, etirazlara bürünən Belarusda, deyəsən, işıq ucu görünəcək.
Avropa İtifaqı Belarus hakimiyyəti və müxalifəti arasında danışıqlar prosesində vasitəçilik təklif edib və ATƏT-i də buna cəlb etməyi məsləhət görüb. Rusiya prezidenti Putin təşəbbüsü dəstəkləyib, çox “həvəsli olmasa da”, Belarus pprezidenti Lukaşenko onunla razılaşıb.
Bu haqda avqustun 20-də axşam Fransa prezidenti Emmanuel Makron Almaniya kansleri Angela Merkel ilə birlikdə keçirdiyi mətbuat konfransında bildirib.
Belarusda vəziyyət hər gün dəyişir. Və mümkün danışıqlar prosesi ərəfəsində əsas sual tərəflərin: Kremlin əlaltından dəstəklədiyi Lukaşenkonun və Qərbin açıq rəğbət bəslədiyi etiraz iştirakçılarının hansı imkanlara sahib olması ilə əlaqədardır
Hadisələrin qısa xronikası
Əvvəlcə güc strukturları seçkilərin saxtalaşdırılmasına etiraz edənləri amansızca dağıdırdı.
Daha sonra xüsusi təyinatlıların aqressiyası qəfil dayandı, minlərlə saxlanılan etiraz iştirakçısı azadlığa buraxıldı. Etirazlar dinc forma aldı və görünməmiş miqyasda böyüdü – avqustun 19-da Minskdə keçirilən mitində ən azı 400 min nəfər iştirak etdi.
Etirazların üzdə olan liderləri yoxdur, bu rolu faktiki olaraq “NEXTA” Telegram kanalı oynayır. Kanalın koordinasiyası ilə ölkədə fəhlələrin genişmiqyaslı tətili başlayıb.
Amma avqustun 19-dan Lukaşenko yenidən hücuma keçib – bütün ölkə ərazisində onu dəstəkləyən mitinqlər keçirilir, etirazçılara qarşı yeni təhdidlər yağdırılır, yeni cinayət işləri qaldırılır.
• Tətil, Avropanın dəstəyi, Rusiya müdaxiləsi ilə təhdid – Belarusda nələr baş verir?
• Belarus: etirazçılara qarşı dəhşətli işgəncə və zorakılıq, ümummilli tətil
Etirazın aydın olmaması
Belarusda insanlar etirazları davam etdirirlər. Minskdə və digər şəhərlərdə hər gün 20-100 min arası insan mitinqlərə toplaşır. İnsanlar həmrəylik zəncirinə düzülür, qadınlar aksiyalarda xüsussilə fəaldır.
NEXTA avqustun 23-də kütlələri eyni tələblərlə “Yeni Belarus Marşında” iştiraka çağırır:
— saxlanılanlara və siyasi məhbuslara azadlıq,
— Lukaşenkonun istefası,
— qətllərdə və işgəncələrdə günahkar olanları ədalətli mühakiməsi.
Amma etirazlardan iki həftəyə yaxın vaxt keçsə də, etirazçıların heç bir tələbi yerinə yetirilməyib.
Qərb ölkələri Aleksandr Lukaşenkonun 9 avqustda Belarusda keçirilən prezident seçkilərinin nəticələrini tanımayıb – amma müxalifətin namizədi Svetlana Tixanovskayanı da prezident kimi tanımağa tələsmir.
Tixanovskayanın prezident kimi tanınması etirazçıların tələbləri sırasında da yoxdur – baxmayaraq ki, ən başından o, özünü seçkilərin qalibi elan etmişdi.
Tixanoovskayanın təşəbbbüsü ilə hakimiyyətin transferi üçün yaradılmış Koordinasiya Şurasında siyasətçi yoxdur. Onların əvəzinə zavodların əmək kollektivlərinin nümayəndələri, tanınmış yazıçı, ədəbiyyat üzrə Nobel laureatı Svetlana Aleksiyeviç, Olimpiya eçmpionu, jurnalistlər, biznesmenlər və alimlər var.
Bir çox analitiklər deyirlər ki, bəlkə də buna görə Koordinasiya Şurası indiyə qədər nə dəyişikliklərə dair aydın proqram, nə də heç olmasa, etirazların strategiyasını təklif edə bilib.
Şuranın indiyə qədər səsləndirdiyi yeganə fikir iştirakçıların “Rusiya ilə şəffaf, dost münasibətləri” və “bütün ölkələrlə praqmatik fəaliyyət və tərəfdaşlığı” dəstəklədiyi haqda olub.
Yəqin ki, bu vəziyyət etirazların gələcək inkkişafı, xüsusən də fəhlələrin tətillərinin davam etməsi halında dəyişə bilər.
Bu haqda “NEXTA” bütün video-çarxlarında xatırladır, amma bütün ölkə ərazisində fəhlələr etirazları dəstəkləsələr də, müəssisələr tam şəkildə ayağa qalxmayıb.
Etirazlarda iştirak etdiyi üçün gəlirlərindən məhrum olmuş insanların dəstəklənməsi məqsədilə Belarusda Həmrəylik Fondu fəaliyyət göstərir, burada artıq milyon dollardan çox vəsait toplanıb. Milli Tətil Komitəsi yaradılıb və komitə dəstək üçün Belarus biznesinə müraciət edib.
Lukaşenko: fəalları həbs etmək, NATO-dan müdafiə olunmaq və Rusiya ilə inteqrasiya
Lukaşenko indiyə qədər bəyan edirdi ki, dialoqa getmək və hər hansı güzəştə razılaşmaq niyyətində deyil.
O, Belarusda hazırkı vəziyyətin xaricdən idarə olunan hansısa düşmən elementlər tərəfindən təhrik edildiyini israrla bildirir və güc strukturlarına “fəhlə kollektivvlərini təhlükədən qorumaq”, NATO qoşunlarının hərəkətini nəzarətdə saxlamaq və müxalifəti maliyyələşdirən kanalları üzə çıxarmaq gösrətişi verib.
Lukaşenkonun sözlərinə görə Koordinasiya Şurasına “keçmiş, vaxtilə hakimiyyətə daxil olan incik şəxslər və açıq-aşkar nasistlər”daxildir.
Baş prokuror Aleksandr Konyuk ümumiyyətlə bəyan edib ki, “Kooordinasiya Şurasının yaradılması və fəaliyyəti dövlət hakimiyyətini ələ keçirməyə yönəlib”.
“Qərb təhlükəsi” haqda sözlər cəmiyyətin xeyli böyük olan rusiyayönlü hissəsinin və Rusiyanın özünün könlünü xoş tutmağa hesablanıb.
Lukaşenko bəyan edib ki, müxalifət Rudiya ilə inteqrasiya layihələrindən çıxmağı, Rusiya hərbi bazalarını bağlamağı və rus dilini qadağan etməyi planlaşdırır.
Bütün bunları aylarla Rusiya hakimiyyətini təhqir edən, bu ölkəni seçkilərə müdaxilədə, o cümlədən də hərbi müdaxilə cəhdində günahlandıran şəxs söyləyir.
Şəhərlərin buna qədər qırmızı-ağ – Lukaşenkonun rəqiblərinin rənnglərinə boyanan küçələri indi qırmızı-yaşıl dövlət bayraqları ilə də bəzənib, çünki hər yanda hakimiyyətə dəstək mitinqləri təşkil olunur.
Bu aksiyalara müxtəlif regionlardan işdən çıxarmaq və mükafatdan məhrum etmək təhdidi ilə insanların mütəşəkkil şəkildə gətirildiyi haqda bildirən çox sayda şahid var.
Lukaşenkonun mətbuat katibi Nataliya Eysmontla əlaqələndirilən «Пул Первого» Telegram kanalı qırmızı-yaşıl rənglərdə stikerlər dəsti dərc edib. Onların arasında nəinki Lukaşenkoya dəstək şüarları, həmçinin etrazçılara qarşı kobud təhqir ifadə edən rəsmlər də var.
İndən belə nə ola bilər, Avropa və Rusiya nə edə bilər?
Avropa İttifaqı seçkilərin nəticələrini tanımayıb və saxtalaşdırmada, zorakılıqda iştirak edən hər kəsə, o cümlədən də Lukaşenkonun özünə qarşı sanksiyalar tətbiq olunacağını bildirib.
Amma Belarus etirazçılarına dəstək hələlik bundan o yana getməyib.
Latviya artıq bəyan edib ki, Svetlana Tixanovskayanı prezident kimi tanımağa hazır deyil.
Avropa İttifaqı vətəndaş cəmiyyətinin və repressiyalardan əziyyət çəkən insanların dəstəklənməsinə 53 milyon avro ayırmaq niyyətindədir, amma fəhlələrin tətilini dəstəkləmək planında yoxdur.
Rusiya hələ də ciddi neytrallıq nümayiş etdirir və Avropanı kənarda qalmadığı üçün tənqid edir.
Amma çoxları bildirir ki, bu mövqe yalnız görüntü üçündür.
Dövlət teleşirkətinin tətil edən əməkdaşlarının rusiyalı mütəxəssislər tərəfindən əvəz edildiyi haqda məlumat yayılıb.
Belarusda Rusiya hərbi bazasının kontingentinin əhəmiyyətli dərəcədə artdığı haqda danışılır.
Ekspertlər ehtimal edirlər ki, Lukaşenkonun etirazların yatırılması üçün Moskvadan dəstək almaq əvəzində Rusiyanın ölkədəki təsirini artırmağa imkan verəcəyi ilə bağlı razılığa getmiş ola bilər.
Lukaşenko etirazların zəifləməsinə ümid edə bilər. İnsanlar üçün həftələrlə, hətta aylarla hər gün küçələrə çıxmaq çətindir. Əməkhaqlarını itirən fəhlələr gec-tez tətili dayandırmağa məcbur olacaqlar.
Müxalifətin güc strukturlarına müraciətinə baxmayaraq, onlar əsasən Lukaşenkoya qarşı loyal qalırlar.
Belaruşiyalı analitik Valeri Karbaleviç hesab edir ki, “hakimiyyət etiraz hərəkatının zəifliyini görüb. Etiraz böyüməyib, ümummilli tətil elan etmək mümkün olmayıb. Və məntiqlidir ki, Lukaşenko əks-hücuma keçib”.
Belarusiyalı siyasi şərhçi Aleksandr Klaskovski deyir ki, vəziyyətdə həlledici amil Qərbin Lukaşenkoya qarşı güclü təsir rıçaqları yoxdur, Putin isə onu faktiki dəstəkləyir.
“Lukaşenko qətiyyən öz gedişinə və hətta kompromis axtarışına köklənməyib, milyonlarla olsalar belə narazıları əzmək fikrindədir. Belarus tam polis dövlətinə çevrilmək riski qarşısındadır”, – Klaskovski yazır.
“Bizim fikrimiz” ekspert mərkəzinin analitiki Nikolay Burov hesab edir ki, Lukaşenko 2020-ci ilin sentyabr-oktyabr aylarına – “iqtisadi böhranın böyüməsi başlayana” qədər hakimiyyəti saxlaya bilər.
O deyir ki, böyük ehtimalla “Belarusu güc strukturları və xalq arasında dövlət idarəçilik sisteminin dağılması ilə nəticələnəcək növbəti toqquşmalar gözləyir”.
İsveçin keçmiş baş nazir və xarici işlər naziri Karl Bildt isə qeyd edib ki, Belarusda hakimiyyətin tranziti üçün ən yaxşı model Ermənistan ola bilər.
Onun fikrincə, Qərb fəal mövqe tutmalı və demokratik Belarusu dəstəkləməli, amma Rusiya ilə əlaqələri saxlamağa kömək etməlidir.
