Azərbaycan və BƏƏ arasında imzalanan 14 sənəd: "strateji ittifaqlar "avtoritar həmrəylik" yaradır"
Azərbaycan-BƏƏ münasibətləri
Birləşmiş Ərəb Əmirliklərinin (BƏƏ) Prezidenti Şeyx Məhəmməd bin Zayed Al Nəhyanın Azərbaycana rəsmi səfərini hökumətə yaxın media nümayəndələri tarixi hadisə kimi qələmə verir və bildirirlər ki, görüş zamanı iki ölkə arasında 14 sənəd imzalanıb.
Azərbaycan hökuməti bu sənədləri əhatəli əməkdaşlığın geniş spektri kimi təqdim edir və bildirir ki, müqavilələr iqtisadiyyat, enerji, rəqəmsal inkişaf, təhsil və turizm sahələrində strateji tərəfdaşlığın dərinləşdirilməsinə xidmət edəcək.
Bu iddialar rəsmi mənbələrə əsaslanır və hökumət bu sənədlərin iki ölkəni “hərtərəfli strateji tərəfdaşlıq” səviyyəsinə qaldırdığını qeyd edir.
Rəsmi və hökümətyönlü yanaşmalar
Hökumətə yaxın media orqanları və bəzi politoloqlar səfəri tarixi hadisə kimi qiymətləndirir. Məsələn, “Bakı Xəbər” nəşri yazır ki, 14 sənədin imzalanması, xüsusilə strateji tərəfdaşlıq bəyannaməsi və enerji əməkdaşlığı memorandumları münasibətləri daha yüksək pilləyə qaldırır.
Məqalədə qeyd edilir ki, BƏƏ şirkətləri Azərbaycanın yaşıl enerji layihələrində fəal iştirak edir və bu ölkə Qarabağ münaqişəsi məsələsində Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü dəstəkləyir.
“Xalq Xəbər” isə Şeyx Məhəmməd bin Zayedin “azad olunmuş ərazilərə” səfərinin önəmli olduğunu vurğulayır, 14 sənədin imzalanmasını strateji tərəfdaşlığın göstəricisi kimi təqdim edir və Prezident İlham Əliyevin BƏƏ investisiyalarını yüksək qiymətləndirdiyini qeyd edir.
Bu sənədlərin Azərbaycan üçün potensial faydaları
Azərbaycanda iqtisadi-maliyyə yönümlü xəbər portalı olan “fed.az” imzalanmış razılaşmaların həyata keçirilməsinin Azərbaycana gətirəcəyi iqtisadi və sosial faydalar barədə bunları yazır:
Xarici investisiyaların cəlbi
Razılaşmalara əsasən BƏƏ şirkətləri Azərbaycanda müxtəlif sahələrə böyük həcmdə sərmayələr yatıra bilər. Xüsusilə, Masdar şirkətinin 10 QVt-lıq bərpaolunan enerji layihələrinə investisiyası və XRG/ADNOC xətti ilə Cənub Qaz Dəhlizinin genişləndirilməsinə qoyulacaq milyardlarla dollar sərmayə ölkə iqtisadiyyatına güclü kapital axını təmin edəcək.
Bu, Azərbaycanın enerji infrastrukturunun modernləşməsinə, qaz ixracının artırılmasına (Avropanın enerji təhlükəsizliyi kontekstində) və nəticə etibarilə dövlət gəlirlərinin artmasına şərait yarada bilər.
Yeni iş yerləri və yerli sənayenin inkişafı
İnvestisiya layihələri və birgə müəssisələr yeni iş yerlərinin yaradılmasına səbəb olacaq. Məsələn, Qaradağda inşa edilmiş ilk Günəş Elektrik Stansiyası məhz BƏƏ investisiyası ilə mümkün olub və bu kimi gələcək layihələr tikinti və istismar mərhələlərində yüzlərlə yeni iş yerinin açılmasını təmin edəcək.
Eyni zamanda, Bakı Gəmiqayırma Zavodunda BƏƏ sifarişi ilə iki konteyner gəmisinin tikintisi yerli gəmiqayırma sənayesini canlandıracaq, yerli mütəxəssislər üçün iş imkanı yaradacaq və Azərbaycana gəmi inşası sahəsində əlavə gəlir gətirəcək.
Texnologiya və bilik transferi
Rəqəmsal inkişaf və təhsil sahəsində imzalanmış sənədlər sayəsində Azərbaycan müasir texnologiyalara çıxış əldə edəcək. Məsələn, Presight şirkəti ilə əməkdaşlıq çərçivəsində ölkənin Süni İntellekt Strategiyasının icrası sürətlənəcək, dövlət idarəçiliyi və iqtisadiyyatda rəqəmsallaşma sürət qazanacaq.
Təhsil sektorunda süni intellektin (məsələn, virtual tutor və ağıllı müəllim köməkçisi vasitəsilə) tətbiqi isə şagirdlərə fərdi yanaşmanı gücləndirib tədrisin keyfiyyətini artıracaq. Bütün bunlar BƏƏ-nin qabaqcıl təcrübəsinin və texnoloji yeniliklərinin Azərbaycana transfer olunması deməkdir.
İqtisadi diversifikasiya və ticarətin genişlənməsi
İmzalanmış hərtərəfli iqtisadi əməkdaşlıq sənədləri (CEPA və Birgə Biznes Şurası kimi mexanizmlər) qeyri-neft sektorunda ticarət dövriyyəsinin artımını stimullaşdırır. Artıq 2024-cü ildə Azərbaycan ilə BƏƏ arasında ticarət dövriyyəsi $2,24 milyard dollara çatıb.
Yeni razılaşmalarla qarşılıqlı ticarətin liberallaşması, birgə biznes layihələrinin həyata keçirilməsi və əlverişli biznes mühitinin yaradılması gözlənilir. Bu, xüsusilə KOB subyektləri üçün yeni ixrac imkanları və tərəfdaşlıqlar deməkdir.
Enerji sektorunda dayanıqlı inkişafa dəstək
BƏƏ-nin həm fosil yanacaqlar (neft-qaz), həm də bərpaolunan enerji sahəsinə investisiyaları Azərbaycanın enerji sektorunun balanslı inkişafına kömək edəcək. Yaşıl enerji layihələri həyata keçdikcə Azərbaycan daxili enerji tələbatını daha çox günəş və küləklə təmin edə biləcək, nəticədə hasil etdiyi təbii qazın daha böyük qismini ixrac edə biləcək.
Bu, uzunmüddətli perspektivdə həm ölkənin enerji təhlükəsizliyini, həm də gəlirlərini artırır. Üstəlik, yaşıl enerji sahəsində əməkdaşlıq Azərbaycanı regionda alternativ enerji mərkəzinə çevirə, “yaşıl enerji”nin ixracı üzrə yeni bazarlar açılmasına yol aça bilər.
İnsan resurslarının inkişafı və sosial faydalar
Əməkçi qüvvələrin mübadiləsi barədə memorandum, azərbaycanlı mütəxəssislərin BƏƏ-də rəsmi işə qəbuluna şərait yaradacaq. Bu, Azərbaycan vətəndaşları üçün xaricdə əmək fəaliyyəti və gəlir imkanları deməkdir. Memorandumun “mütəşəkkil qaydada” işə cəlb olunmağı nəzərdə tutması əmək miqrantlarının hüquqlarının daha yaxşı qorunmasını və vasitəçilərin sui-istifadəsinin qarşısının alınmasını təmin edəcək. Bundan əlavə, BƏƏ-də işləyəcək azərbaycanlıların qazandığı təcrübə ölkəyə geri döndükdə yerli bazar üçün dəyərli insan kapitalı formalaşdıracaq.
Ümumilikdə, bu yeni anlaşmalar Azərbaycanın iqtisadi inkişaf hədəflərinə uyğun olaraq investisiya axınının artmasına, iqtisadiyyatın şaxələndirilməsinə, innovativ texnologiyaların tətbiqinin sürətlənməsinə və insan kapitalının güclənməsinə mühüm töhfə verə bilər. Rəsmi açıqlamalara görə, sözügedən sənədlər “hər iki tərəfə fayda gətirəcək və davamlı inkişafa töhfə verəcək yeni əməkdaşlıq fürsətləri yaratmaq” məqsədi daşıyır.
İnsan hüquqları və əməkçi miqrantların vəziyyəti
ABŞ Konqresinin Araşdırma Xidmətinin (CRS) BƏƏ ilə bağlı hesabatında isə ciddi insan hüquqları problemlərinə diqqət çəkilir: qanunsuz öldürmələr, işgəncə, ağır həbs şəraiti, siyasi məhbuslar və məhkəmədənkənar saxlamalar hesabatda qeyd edilir.
Hesabat həmçinin əcnəbi işçi qüvvəsinin istismarına toxunur; nəzarət altında çalışan yüzminlərlə azərbaycanlı və digər ölkə vətəndaşlarının pasportlarının əllərindən alınması, maaşların gecikdirilməsi və şikayət edənlərin deportasiya ilə hədələnməsi kimi hallara diqqət yetirilir.
CRS hesab edir ki, BƏƏ özünü insan alverinin qarşısını alan ölkə kimi təqdim etsə də, qaçqın qadınların və məcburi əmək qurbanlarının müdafiəsi üçün kifayət qədər tədbirlər görmür.
Bu tənqidi mənbələr BƏƏ ilə strateji tərəfdaşlıq qurularkən ölkənin insan hüquqları göstəricilərinə diqqət yetirilməsinin vacibliyini vurğulayır. Enerji və maliyyə investisiyalarının işçi hüquqları və demokratik dəyərlər hesabına prioritetləşdirildiyi sualları gündəmə gətirilir.
Azərbaycanın daxili konteksti
Azərbaycan daxilində də insan hüquqları və iqtisadi şəffaflıq problemləri mövcuddur; beynəlxalq hüquq müdafiə təşkilatları hökuməti siyasi opponentlərə təzyiq göstərməkdə, vətəndaş cəmiyyətinə məhdudiyyətlər tətbiq etməkdə ittiham edirlər.
Azərbaycanlı tənqidçilər deyir ki, BƏƏ və Azərbaycan kimi avtoritar sistemlər arasında strateji ittifaqlar “avtoritar həmrəylik” yaradır: dövlətlər enerji resursları və investisiyaların bölüşdürülməsi vasitəsilə siyasi legitimliklərini möhkəmləndirir, lakin bu proses müddətində cəmiyyətin hüquqları prioritet kimi götürülmür.
Azərbaycan-BƏƏ münasibətləri
