“Harris qazansa, ermənilər sülh prosesini uzatmağa çalışacaqlar”. Bakıdan baxış
ABŞ-də seçkilər və Azərbaycan-Ermənistan münasibətləri
“Ermənistan və Azərbaycan bir-birinə inanmır, ikisinə də real zəmanət lazımdır. Kənardan zəmanət təklif edənlər – Rusiya, ABŞ, Fransa isə öz maraqlarını diqtə etməyə çalışırlar”.
Hərbi-siyasi ekspert, psixiatr Azad İsazadə “AzPolitika”ya müsahibəsində Azərbaycan və Ermənistan arasında sülh sazişinin mümkün perspektivləri, ABŞ-dəki prezident seçkiləri nəticələrinin Azərbaycan-Ermənistan münasibətlərinə təsiri, Rusiya, ABŞ və Fransanın timsalında iki Qafqaz ölkəsi arasındakı münaqişədə kənar maraqlar haqda danışıb.
- COP29 ərəfəsində Azərbaycan paytaxtında söküntü işləri aktivləşib
- Gürcüstan üçün Azərbaycan ssenarisi. Bakıdan baxış
- Bakıda güclü yağışın fəsadları, insanların ümidsizliyi
Azərbaycan və Ermənistan arasında sülh nizamlaması haqda
Kazanda Azərbaycan prezidenti İlham Əliyev ilə Ermənistan baş naziri Nikol Paşinyan arasında baş tutan görüşdən sonra sülh danışıqlarındakı irəliləyişlə bağlı nikbin açıqlamalar səslənməyə başladı. Bəs, bu açıqlamalar reallığa nə dərəcədə yaxındır?
Azad İsazadə hesab edir ki, hər bir danışıq prosesində əvvəlcə həyəcan yaranır, sonra tədricən hansısa məsələlərdə güzəştə gedilir.
“Sülh müqaviləsi sözsüz ki, gec-tez bağlanacaq. Problem ondadır ki, ilk mərhələdə hər iki tərəf – istər Azərbaycan, istərsə də Ermənistan şərtləri çox kəskin qoymuşdu.
Azərbaycan mühüm məsələdə vacib güzəştə getdi. Kommunikasiya məsələlərini müqavilədən çıxardı ki, bunu sonra danışarıq. Çünki Ermənistanda ən böyük problem Zəngəzur dəhlizinin açılması idi. Amma söhbət təkcə Zəngəzur dəhlizindən getmir, ümumiyyətlə, kommunikasiyalardan gedir. Ermənistan tərəfi faktiki olaraq razılaşdı ki, kommunikasiyalar heç bir istiqamətdə açılmayacaq, bu, sonra müzakirə ediləcək. Beləcə, bu məsələ aradan götürüldü.
Sonra bir neçə məsələlər də var ki, havada qalıb. Amma sözsüz ki, bunun üzərində də işçi qruplar çalışırlar”.
Ekspert bildirir ki, əvvəlki mərhələdən fərqli olaraq hazırda Ermənistan sülh müqaviləsinin imzalanmasına tələsir.
“Əvvəl məsələni mümkün olduğu qədər ləngitməyə çalışırdılar. İstəyirdilər ki, Qarabağ ermənilərinin geri qayıtması məsələsi ortalığa atılsın. Düşünürdülər ki, Qərb də bunları dəstəkləyəcək. İndi isə bu məsələlər danışıqlar prosesindən çıxarılıb. Amma yenə də mühüm problemlər qalıb.
Problemlərdən biri odur ki, sabah Ermənistanda hakimiyyət dəyişsə, ölkə konstitusiyasına görə, yeni hökumət “bu anlaşma konstitusiyaya ziddir” deyərək müqaviləni ləğv edə bilər”.
Bir neçə gün əvvəl Ararat Mirzoyan bildirmişdi ki, Kazandakı danışıqlarda yeni formula müzakirə olunub. O, qeyd edib ki, bu formula üzrə razılığa gəlmək mümkündür. “Burada konstitusiyaya dəyişiklik məsələsi də nəzərdə tutula bilərmi?” sualına Azad İsazadə belə cavab verib:
“Konstitusiyada konkret olaraq Qarabağ haqqında heç nə yazılmayıb. Amma preambulada Müstəqillik Bəyannaməsinə istinad var. Orada qeyd olunub ki, Qarabağ Ermənistanın ərazisidir. Deməli, bir ildən sonra yeni seçilmiş Konstitusiya Məhkəməsinin hansısa üzvləri bu məsələdə yeni bir şərh verə bilərlər”.
ABŞ-də seçkilərin danışıqlar prosesinə təsiri haqda
Ekspert bildirir ki, tərəflər bir-birinə inanmır, ikisinə də real zəmanət lazımdır. Onun fikrincə, kənardan zəmanət təklif edənlər – Rusiya, ABŞ, Fransa isə öz maraqlarını diqtə etməyə çalışırlar. “Danışıqların gedişinə müsbət təsir edən məqam arada heç kimin olmamasıdır. Birbaşa danışıqda hər tərəf öz marağını güdür”, – İsazadə belə hesab edir.
“Sözsüz ki, danışıqlar prosesi ABŞ-də gedən seçkilərlə də bağlıdır. Təkcə biz yox, Ukrayna və İsraildəki prsoseslərin də ora bağlılığı var. ABŞ-də Azərbaycanın əsas dəstəkçisi respublikaçılardır. Çünki onlar daha çox ABŞ-nin maraqları ilə məşğul olurlar, neft kampaniyalarını dəstəkləyirlər. Donald Trampın özü də hər hansı problemə girişən biri deyil.
Demokratları isə erməni lobbisi dəstəkləyir. Ona görə də Ermənistan ümid edirdi ki, hakimiyyətə demokratlar gəlsə, ABŞ Azərbaycana daha çox təzyiq göstərəcək. Amma təxminən 10 gündür ki, keçirilən sorğularda Trampa dəstəyin artdığı görünür. Trampın seçilmə şansı çoxdur. Amma Tramp seçilsə belə, yanvara qədər demokratlar hakimiyyətdə olacaqlar.
Ekspertin fikrincə, ABŞ-də baş tutacaq seçkilərin nəticələri sülh müqaviləsinin imzalanması ümddətinə də təsir edəcək. Onun fikrincə, Tramp qalib gəlsə, ilin sonuna qədər Ermənistan demokratların hakimiyyət müddəti bitənə qədər hansısa razılığa gəlməyə çalışacaq, yox əgər Harris qazansa, yenidən prosesi uzatmağa başlayacaq.
Fransanın Ermənistandakı səfirinin açıqlamaları haqqında
Bu günlərdə Fransanın Ermənistandakı səfiri Oliver Dikkottini yerli mətbuata müsahibəsində sülh prosesinə dağıdıcı təsir edən 3 məsələni səsləndirib:
- Birincisi, Avropa missiyasının Ermənistanda fəaliyyətinin genişləndirilməsi və uzadılmasıdır. Hansı ki, Azərbaycan qəti şəkildə bunun əleyhinədir.
- İkincisi, Fransa Qarabağ ermənilərinin geri qaytarılmasını israrlı şəkildə qaldırır.
- Üçüncüsü, Ermənistanın silahlandırılması ilə bağlı Fransanın öhdəliklərini yerinə yetirdiyini və digər dövlətlərin də prosesə qoşulmasında maraqlı olduğunu ifadə edib.
Azad İsazadənin fikrincə, bu amillər sülh danışıqları prosesindəki hazırki nikbinliyə mənfi təsir edə bilər.
“Ermənistan silahlanma prosesində Hindistan, Fransa və ABŞ ilə əməkdaşlığı genişləndirir və bu yolla özünü nisbətən daha rahat hiss edir. Çünki 2020-ci ildən bəri praktiki olaraq Ermənistan ərazisi müdafiəsiz qalmışdı. Azərbaycan ordusu istəsəydi, Ermənistanın bütün ərazisini nəzarət altına götürə bilərdi.
Ordu faktiki olaraq dağılmışdı, olan-qalan hissələr də müqavimət göstərə bilməzdi. Sadəcə, Azərbaycan istəmədi. Azərbaycan şərti sərhəddə dayandı ki, bizə artıq torpaq lazım deyil. İndi Ermənistan tərəfdarlarına arxalanıb, ümid edir ki, hansısa kənardan köməklər, təzyiqlər nəticəsində Azərbaycan öz mövqeyini yumşaldacaq. Amma onsuz da Azərbaycan yumşaq mövqedən çıxış edir. Məsələn, Bakı 2023-cü il sentyabr əməliyyatından sonra Qarabağı tərk etmiş ermənilərin Azərbaycana qayıtmasına qarşı heç vaxt çıxış etməyib”.
Azərbaycanın Qarabağ erməniləri qarşısında qoyduğu şərtə gəlincə, ekspert hesab edir ki, bu, şərt məntiqlidir, çünki hər hansı ölkənin ərazisində yaşamaq üçün həmin ölkənin qanunlarına tabe olmaq lazımdır.
“Baxın, bu gün Fransa öz ərazisində milli azlılqları tanımır. Deyir ki, hamısı fransızlardır. Biz sadəcə deyirik ki, Azərbaycan vətəndaşı kimi yaşayırsansa, qanunları qəbul edirsənsə, gəl yaşa, istəmirsənsə öz seçimindir.
Qarabağı tərk etmiş erməniləri heç Ermənistan da öz vətəndaşı kimi tanımır. İndi belə bir vəziyyət yaranıb ki, onlar Avropaya gedərkən “şengen” vizası ala bilmirlər. Əllərində Ermənistan pasportu var, amma orada nömrələrlə bilmək olur ki, məsələn, bu adam vaxtı ilə Qarabağda yaşayıb. Avropa çalışır ki, belə ermənilərə viza verməsin. Deməli, bu adamlar heç bir dövlətin vətəndaşı deyillər. Ermənistan onları tanımır, Azərbaycanın da şərtləri məlumdur. Heç bir yerdə qeydiyyatda olmayan, heç bir dövlətin vətəndaşı olmayan 100 minə yaxın ermənini niyə ölkəmizə qəbul edək?”
İsazadə “bunun azərbaycanlıların vaxtilə qovulduğu tarixi ərazilərə qayıtmasını şərtləndirməsi” ilə bağlı sualın cavabında bildirib ki, rəsmi olaraq şərtləndirdiyini deyə bilməsə də, məsələnin obyektiv həlli mümkündür:
“Məsələn, 10 min erməni Azərbaycanda yaşasın, 10 min azərbaycanlı da Ermənistanda. Bütün ölkəyə səpələnməsinlər. Sovet dövründə olduğu kimi, azərbaycanlılar Zəngəzurda, ermənilər də Xankəndidə yaşasınlar. Tərəflər arasında zəmanət isə həmin bu 10 min nəfər olsun ki, sabah hər hansı bir problem baş verməsin. Yerli məktəb, səhiyyə olsun, təhlükəsizlikləri təmin edilsin. Bunu müzakirə etmək mümkündür. Ancaq Azərbaycana şərt qoyurlar ki, Qarabağı tərk etmiş ermənilər qayıtsınlar, azərbaycanlıların məsələsinə isə sonra baxarıq. Niyə sonra baxarıq?”
